| dbo:abstract
|
- Neakordigeblismo estas la pozicio en kiu libera volo kaj determinismo estas logike malkongruaj, kaj ke la plej grava demando koncerne ĉu aŭ ne homoj havas liberan volon estas ĉu aŭ ne iliaj agoj estas determinitaj. "Fortaj deterministoj", kiel ekzemple d'Holbak, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas determinismon kaj malaprobas liberan volon. En kontrasto, "metafizikaj libervolistoj", kiel ekzemple Thomas Reid, Peter van Inwagen, kaj Robert Kane, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas liberan volon kaj neas determinismon, tenante la vidon, ke iu formo de nedeterminismo estas vera. Alia vido estas tiu de fortaj neakordigeblistoj, kiuj deklaras, ke libera volo estas malkongrua kun kaj determinismo kaj nedeterminismo. Tradiciaj argumentoj por neakordigeblismo estas bazitaj sur "intuicipumpilo": se persono estas kiel aliaj mekanikaj aĵoj kiuj estas determinitaj en ties konduto kiel ekzemple risortludilo, bilardglobo, marioneto, aŭ roboto, tiam homoj ne rajtas havi liberan volon. Tiu argumento estis malaprobita de akordigeblistoj kiel ekzemple Daniel Dennett sur la tereno ke, eĉ se homoj havas ion komuna kun tiuj aĵoj, ĝi restas ebla kaj kredinda ke oni estas diferencaj de tiaj objektoj laŭ gravaj manieroj. Alia argumento por neakordigeblismo estas tiu de la "kaŭza ĉeno". Neakordigeblismo estas ŝlosilo al la idealisma teorio de libera volo. La plej multaj neakordigeblistoj malaprobas la ideon ke agadlibereco konsistas simple el "libervola" konduto. Ili insistas, prefere, ke libera volo signifas, ke la homo devas esti la "finfina" aŭ "originanta" kialo de siaj agoj. Li devas esti "causa sui", en la tradicia frazo. Kaŭzi onies elektojn estas la unua kialo de tiuj elektoj, kie unua kialo volas diri, ke ekzistas neniu antaŭa kialo de tiu kialo. La argumento, tiam, estas ke se la homo havas liberan volon, tiam la homo estas la finfina kialo de siaj agoj. Se determinismo estas vera, tiam ĉiuj la elektoj de viro estas kaŭzitaj de la okazaĵoj kaj faktoj ekster ties kontrolo. Tiel, se ĉio kion la homo faras estas kaŭzita de la okazaĵoj kaj faktoj ekster ties kontrolo, tiam li ne povas esti la finfina kialo de ties agoj. Tial, li ne povas havi liberan volon. Tiu argumento ankaŭ estis defiita fare de diversaj akordigeblistaj filozofoj. Tria argumento por neakordigeblismo estis formulita fare de Carl Ginet en la 1960-aj jaroj kaj ricevis multe da atento en la moderna literaturo. La simpligita argumento etendiĝas laŭ tiuj linioj: se determinismo estas vera, tiam oni havas neniun kontrolon de la okazaĵoj de la pasinteco kiu determinis onian nunan staton kaj neniun kontrolon de la naturaj leĝoj. Ĉar oni povas havi neniun kontrolon de tiuj aferoj, oni ankaŭ povas havi neniun kontrolon de la sekvoj de ili. Ekde oniaj nunaj elektoj kaj agoj, ĉe determinismo, estas la necesaj sekvoj de la pasinteco kaj la naturaj leĝoj, tiam oni havas neniun kontrolon de ili kaj, tial, neniun liberan volon. Tio estas nomita la sekva argumento. Peter van Inwagen rimarkas, ke C.D. Broad havis version de la sekva argumento jam la 1930-aj jaroj. La malfacileco de tiu argumento por kelkaj akordigeblistoj kuŝas en la fakto ke ĝi implicas la maleblecon kiun tiu unu povus esti elektinta. Ekzemple, se Jane estas akordigeblisto kaj ŝi ĵus sidiĝis sur la sofo, tiam ĉe ŝi estas favora la aserto ke ŝi povus esti restinta starante, ĉu ŝi tiel deziris. Sed ĝi sekvas el la sekva argumento ke, se Jane restis starante, ŝi aŭ generintus kontraŭdiron, malobservintus la naturajn leĝojn aŭ ŝanĝintus la pasintecon. Tial, akordigeblistoj estas favoraj al la ekzisto de "nekredeblaj kapabloj", laŭ Ginet kaj van Inwagen. Unu respondo al tiu argumento estas ke ĝi dusencumas en la nocioj de kapabloj kaj necesoj, aŭ ke la libera volo elvokita por fari ajnan antaŭfiksitan elekton estas vere iluzio kaj la elekto estis al ĉio antaŭen, indiferenta al tiu "decidanto". David Lewis sugestas, ke akordigeblistoj donas nur al la kapablo farendaĵon alie se malsamaj cirkonstancoj fakte estis akiritaj en la pasinteco. (eo)
- El Incompatibilismo es la visión de que un universo determinista está completamente en desacuerdo con la noción que la gente tiene del libre albedrío; que hay una dicotomía entre determinismo y Libre albedrío en donde los filósofos deben escoger una o la otra. Esta visión es perseguida al menos de tres formas: los libertarianos niegan que el universo sea determinista, los deterministas fuertes niegan que exista cualquier tipo del libre albedrío y los pesimistas incompatibilistas (indeterministas fuertes) niegan tanto que el universo sea determinado como que el libre albedrío exista. Algunos de estas visiones incompatibilistas tienen más problemas que otras tratando con el argumento estándar en contra del libre albedrío. El incompatibilismo es contrastado con el compatibilismo, el cual rechaza la dicotomía determinismo/libre albedrío. Los compatibilistas mantienen el libre albedrío definiéndolo más como una "libertad para actuar"- un movimiento que se ha encontrado con algunas críticas. Según Susanne Bobzien, la noción de libre albedrío se identifica por primera vez en las obras de Alejandro de Afrodisias. (es)
- Incompatibilism is the view that a deterministic universe is completely at odds with the notion that persons have free will, the latter being defined as the capacity of conscious agents to choose a future course of action among several available physical alternatives. Thus, incompatibilism implies that there is a dichotomy between determinism and free will, where philosophers must support at most one or the other, not both. The incompatibilist view is pursued further in at least three different ways: libertarians deny that the universe is deterministic, hard determinists deny that any free will exists, and pessimistic incompatibilists (hard indeterminists) deny both that the universe is determined and that free will exists. Incompatibilism is contrasted with compatibilism, which rejects the dichotomy between determinism and free will. (en)
- L'incompatibilisme est une thèse philosophique selon laquelle un univers déterministe est en total désaccord avec la notion de libre arbitre. Selon l'incompatibilisme, il existe une dichotomie entre déterminisme et libre arbitre qui amène nécessairement les philosophes à choisir entre l'un et l'autre. Parmi les philosophes qui soutiennent cette thèse, ceux qu'on appelle les philosophes libertariens (à ne pas confondre avec les libertariens politiques) ne pensent pas que l'univers soit déterministe ; les déterministes "durs" ne pensent pas que le libre arbitre existe, et les incompatibilistes pessimistes (ou incompatibilistes "durs") pensent que l'univers n'est pas déterministe et que, malgré cela, le libre arbitre n'existe pas. L'incompatibilisme s'oppose au compatibilisme, qui rejette la dichotomie déterminisme-libre arbitre. Les compatibilistes soutiennent que le déterminisme n'empêche pas la liberté d'action. (fr)
- L'incompatibilismo è la teoria filosofica secondo cui il determinismo universale, comunque inteso, non può coesistere con la libertà del volere umano. Si oppone al compatibilismo, per il quale è possibile dare un senso alla nozione di libertà anche in un universo interamente regolato da leggi causali.Di per sé, l'incompatibilismo non prende posizione né sull'effettiva esistenza della libertà, né sulla realtà del determinismo, ma resta aperto a tre opzioni diverse: 1.
* affermazione della libertà e negazione del determinismo (incompatibilismo libertario): è la posizione sostenuta negli ultimi decenni da gran parte dei filosofi che si occupano del libero arbitrio, tra cui Carl Ginet, , Roderick Chisholm, Robert Kane e Alfred Mele; storicamente, un atteggiamento libertario è rintracciabile (naturalmente in contesti e con motivazioni diverse) presso un gran numero di autori, dai Peripatetici agli Epicurei, da Cartesio a William James, dagli Spiritualisti francesi a Sartre; 2.
* negazione dell'uno e dell'altra: questa tesi è sostenuta in particolare da Galen Strawson, che la definisce «pessimismo»; 3.
* negazione della libertà e affermazione del determinismo: è il cosiddetto hard determinism, frequente soprattutto nella tradizione materialista (si pensi ad illuministi come Helvétius e La Mettrie) e difeso oggi, fra gli altri, da Derk Pereboom. La terza opzione ammette anche un'interpretazione fatalista, secondo cui l'azione umana è ininfluente sul corso degli eventi; tuttavia, il fatalismo è respinto esplicitamente dalla grande maggioranza degli hard determinists. (it)
- Inkompatybilizm – pogląd głoszący, że determinizm wszechświata jest zupełnie nie do pogodzenia z twierdzeniem, iż ludzie mają wolną wolę; że istnieje dychotomia pomiędzy determinizmem a wolną wolą, wobec czego filozofowie muszą wybrać, czy wierzą w jedno, czy w drugie. Przeciwieństwem inkompatybilizmu jest kompatybilizm, który odrzuca dychotomię determinizm/wolna wola. Kompatybiliści zachowują pojęcie wolnej woli przez to, że definiują je bardziej jako „wolność (brak przeszkód), by działać” – posunięcie, które spotkało się z pewną krytyką. Inkompatybilizm występuje w co najmniej trzech stanowiskach filozoficznych: libertarianizm przeczy, że wszechświat jest deterministyczny; twardy determinizm przeczy, że istnieje jakakolwiek wolna wola, a pesymistyczny inkompatybilizm (twardy indeterminizm) zaprzecza zarówno zdeterminowaniu wszechświata, jak i istnieniu wolnej woli. Standardowy argument przeciwko wolnej woli stawia jednym poglądom inkompatybilistycznym większe trudności, a innym mniejsze. (pl)
|
| rdfs:comment
|
- Neakordigeblismo estas la pozicio en kiu libera volo kaj determinismo estas logike malkongruaj, kaj ke la plej grava demando koncerne ĉu aŭ ne homoj havas liberan volon estas ĉu aŭ ne iliaj agoj estas determinitaj. "Fortaj deterministoj", kiel ekzemple d'Holbak, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas determinismon kaj malaprobas liberan volon. En kontrasto, "metafizikaj libervolistoj", kiel ekzemple Thomas Reid, Peter van Inwagen, kaj Robert Kane, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas liberan volon kaj neas determinismon, tenante la vidon, ke iu formo de nedeterminismo estas vera. Alia vido estas tiu de fortaj neakordigeblistoj, kiuj deklaras, ke libera volo estas malkongrua kun kaj determinismo kaj nedeterminismo. (eo)
- Incompatibilism is the view that a deterministic universe is completely at odds with the notion that persons have free will, the latter being defined as the capacity of conscious agents to choose a future course of action among several available physical alternatives. Thus, incompatibilism implies that there is a dichotomy between determinism and free will, where philosophers must support at most one or the other, not both. The incompatibilist view is pursued further in at least three different ways: libertarians deny that the universe is deterministic, hard determinists deny that any free will exists, and pessimistic incompatibilists (hard indeterminists) deny both that the universe is determined and that free will exists. (en)
- El Incompatibilismo es la visión de que un universo determinista está completamente en desacuerdo con la noción que la gente tiene del libre albedrío; que hay una dicotomía entre determinismo y Libre albedrío en donde los filósofos deben escoger una o la otra. Esta visión es perseguida al menos de tres formas: los libertarianos niegan que el universo sea determinista, los deterministas fuertes niegan que exista cualquier tipo del libre albedrío y los pesimistas incompatibilistas (indeterministas fuertes) niegan tanto que el universo sea determinado como que el libre albedrío exista. Algunos de estas visiones incompatibilistas tienen más problemas que otras tratando con el argumento estándar en contra del libre albedrío. (es)
- L'incompatibilismo è la teoria filosofica secondo cui il determinismo universale, comunque inteso, non può coesistere con la libertà del volere umano. Si oppone al compatibilismo, per il quale è possibile dare un senso alla nozione di libertà anche in un universo interamente regolato da leggi causali.Di per sé, l'incompatibilismo non prende posizione né sull'effettiva esistenza della libertà, né sulla realtà del determinismo, ma resta aperto a tre opzioni diverse: (it)
- L'incompatibilisme est une thèse philosophique selon laquelle un univers déterministe est en total désaccord avec la notion de libre arbitre. Selon l'incompatibilisme, il existe une dichotomie entre déterminisme et libre arbitre qui amène nécessairement les philosophes à choisir entre l'un et l'autre. L'incompatibilisme s'oppose au compatibilisme, qui rejette la dichotomie déterminisme-libre arbitre. Les compatibilistes soutiennent que le déterminisme n'empêche pas la liberté d'action. (fr)
- Inkompatybilizm – pogląd głoszący, że determinizm wszechświata jest zupełnie nie do pogodzenia z twierdzeniem, iż ludzie mają wolną wolę; że istnieje dychotomia pomiędzy determinizmem a wolną wolą, wobec czego filozofowie muszą wybrać, czy wierzą w jedno, czy w drugie. Przeciwieństwem inkompatybilizmu jest kompatybilizm, który odrzuca dychotomię determinizm/wolna wola. Kompatybiliści zachowują pojęcie wolnej woli przez to, że definiują je bardziej jako „wolność (brak przeszkód), by działać” – posunięcie, które spotkało się z pewną krytyką. (pl)
|
