| dbo:abstract
|
- Kálmán Tisza de Borosjenő (16. prosince 1830 Oradea – 23. března 1902 Budapešť) byl maďarský politik. Patnáct let (1875–1890) byl premiérem maďarské (zalitavské) vlády, což z něj činí druhého nejdéle sloužícího předsedu vlády v maďarské historii. Byl také ministrem vnitra v letech 1875–87 a ministrem financí v letech 1878 a 1887–89. Jeho syn István Tisza se stal rovněž premiérem (v letech 1903–1905 a 1913–1917). (cs)
- TISZA Kálmán (n. la 10-an de decembro 1830, Geszt, Hungario – m. la 23-an de marto 1902, Budapeŝto) estis hungara ŝtatviro, elstara politikisto de la Aŭstrio-Hungario, ĉefministro de Hungario (1875–90). Li regis per la Liberala partio preskaŭ kiel en unupartia sistemo, sed oni elkonstruis formojn kaj instituciojn de la burĝa regado. Lia frato estis Lajos Tisza (ministro). Li naskiĝis en reformata grandbienula familio, lia patro - Lajos Tisza – estis administranto de departemento Bihar, poste ĉefprefektura reprezentanto. Kálmán Tisza eklaboris en 1848 kiel oficisto de la religi- kaj publikedukafera ministerio. Li sekvis la registaron en Debrecenon (1849). Post malvenko de la hungara revolucio de 1848, li veturis dum du jaroj en eksterlando, post lia hejmenveturo, li mastrumis sur la familia bieno. Li iĝis en 1855 helpisto de reformata eklezia distrikto de Nagyszalonta; li elpaŝis en tiu posteno kontraŭ la imperiestraj ordenoj, minacintaj la aŭtonomion de la protestantaj eklezioj (patento (?) la 1-an de septembro 1859). Li populariĝis tutlande per lia posta politika agado tiel ekz. per elpaŝo kontraŭ la oktobra diplomo de 1860. La kortego proponis por li ĉefprokuroran postenon de departemento Bihar, sed li rifuzis tion. Li iĝis en 1861 parlamenta reprezentanto de Debrecen, poste vic-prezidanto de la parlamnto. Li estis membro de la radikala Rezolucia partio (male al surskriba partio de Ferenc Deák), kaj ties gvidanto post morto de lia onklo László Teleki. Tiun politikan formacion oni nomis tiutempe „maldekstra mezo” kaj li kritikis la interkonsenton, postulis plenumon de la „Biharaprogramo”, eldonita la 2-an de aprilo 1868. Tiu programo skizis ĉesigon de ĉiuj komunaj (aŭstra-hungara) ministerioj kaj delegitaroj, postulis memstaran hungaran armeon kaj sendependan financ-komercan sistemon. Fakte ili volis personan union kun la Aŭstra Imperio. La alia gvidanto de maldekstra mezo, Kálmán Ghyczy aliĝis al la registara partio en 1874. En la sekva jaro eĉ Tisza forĵetis la biharan programon kaj la maldekstra mezo kaj al Deak-partio unuiĝis (3-an de marto 1875) kaj estiĝis la Liberala partio, kiu regis Hungarion dum 30 jaroj. Tisza komence estis ministro pri internaj aferoj de la registaro de Béla Wenckheim kaj post ties abdiko ĉefministro ekde la 20-a de oktobro 1875. Li dumtempe gvidis la ministerion pri internaj aferoj (ĝis 1887) estis ministro pri financoj kaj ministro pri rilatoj al la reĝo. Li dumtempe fermane direktis la Liberalan partion, kies parlamentanoj – la t.n. mamelukoj - obeeme voĉdonis ĉiujn leĝproponojn. Kiel ĉefministro, Tisza regis laŭ principoj de la aŭstra-hungara interkonsento de 1867 kaj tiel firmigis la dualisman ŝtatsistemon, la liberkonkuran kapitalismon kaj la liberalajn instituciojn. Oni akceptis inter 1875 kaj 1890 ĉ. 600 leĝojn, i.a. pri juroj de la urboj kaj vilaĝoj, pri ŝtata revizora kortumo, pri moderna impostado, pri ĝendarmario, ŝtata polico, pri burĝa leĝaro (tn. Csemegi-kodekso). Pliaj leĝoj estis pri modernigo de edukado, lernejaj aferoj, ekonomio, trafiko. Post renovigo de la ekonomia interkonsento (1878), li reprezentis interesojn de la grandkapitala kaj bienega tavolo. En la ekstra politiko, li apogis decidojn de la komuna eksterafera ministro Gyula Andrássy: okupadon de Bosnio (1878), formiĝon de duopa, triopa alianco kun Germanio kaj Italio. En la interna politiko subpremis la antisemitismon, sed ne mildigis la asimilan premon je la malplimultoj. Lia regpovo ŝanceliĝis, kiam la leĝproponoj de la tn. granda defend-diskuto (1888) dividis la regantan partion kaj komenciĝis strataj tumultoj. Dum revizo de la ŝtatniga (?) leĝo (1890), li apogis kun la opozicio la retenon de ŝtatneco (?) de Lajos Kossuth. Ĉar la propra registaro voĉdonis kontraŭ la proponoj, li abdikis la 13-an de marto 1890. Li estis membro de Hungara Scienca Akademio. (eo)
- Kálmán (Koloman) Tisza von Borosjenő (ungarisch borosjenői Tisza Kálmán, * 16. Dezember 1830 in Geszt, Komitat Bihar; † 23. März 1902 in Budapest) war als langjähriger Ministerpräsident Ungarns von 1875 bis 1890 ein führender Politiker Österreich-Ungarns. (de)
- El conde Colomán Tisza de Borosjenő (en húngaro, Tisza Kálmán) fue un político húngaro que ejerció el cargo de primer ministro de la Transleitania austrohúngara entre 1875 y 1890. Se le atribuye la formación de un gobierno magiar sólido, la fundación del nuevo Partido Liberal (1875) y varias reformas económicas. Su hijo fue el también primer ministro e influyente político austrohúngaro Esteban Tisza. (es)
- Kálmán Tisza de Borosjenő (archaic English: Coloman Tisza, or Koloman Tisza; 16 December 1830 – 23 March 1902) was the Hungarian prime minister between 1875 and 1890. He is credited with the formation of a consolidated Magyar government, the foundation of the new Liberal Party (1875) and major economic reforms that would both save and eventually lead to a government with popular support. He is the second longest-serving head of government in Hungarian history. (en)
- Kálmán Tisza (Borosjenői és szegedi Tisza Kálmán en hongrois), né le 16 décembre 1830 à Geszt et mort le 23 mars 1902 à Budapest, est un homme d'État hongrois. Il fut Premier ministre de Hongrie du 20 octobre 1875 au 13 mars 1890. La chute de son gouvernement fut en grande partie causée par les manifestations et accusations de l'opposition parlementaire, menée par Albert Apponyi, qui considérait que sa proposition de réforme de la Défense (véderő) réduisait l'influence hongroise dans l'armée commune austro-hongroise en enlevant au Parlement hongrois le droit de renégociation décennale du nombre d'appelés hongrois au service militaire, et constituait ainsi une perte de souveraineté hongroise contraire aux droits nationaux garantis par le Compromis austro-hongrois de 1867. (fr)
- Kálmán Tisza de Borosjenő (Geszt, 16 dicembre 1830 – Budapest, 23 marzo 1902) è stato un politico ungherese, Primo ministro dell'Ungheria e protagonista del consolidamento del governo magiaro, della fondazione del nuovo partito liberale e di importanti riforme economiche. All'età di 18 anni Tisza fu testimone di grandi trasformazioni nella vita politica dell'Ungheria, che si trasformò da sistema di tipo feudale ad un governo costituzionale moderno, con la creazione di un Parlamento bicamerale. Venne anche esteso il suffragio, fino a comprendere il 6,5% della popolazione. Nonostante queste riforme anche l'Ungheria, come il resto dell'Europa, venne attraversata nel 1848 da moti rivoluzionari di stampo nazionalista volto a cacciare gli Asburgo e ad ottenere l'indipendenza.La repressione della rivolta portò alla revoca delle riforme e alla creazione di un'amministrazione militare presieduta da Haynau. Tra il 1859 ed il 1860, considerato il supporto degli ungheresi alla causa nazionale italiana, il governo di Vienna decise di tentare una nuova riforma costituzionale in Ungheria. In seguito a lunghi negoziati tra Tisza e l'imperatore Francesco Giuseppe I si arrivò al compromesso del 1867 e al cosiddetto Ausgleich che portò all'integrità costituzionale dell'Ungheria. Il governo di Tisza fu il sesto governo dell'Ungheria dopo l'Ausgleich e fu quello di più lunga durata, rimase infatti in carica dall'autunno del 1875 alla primavera del 1890. Da primo ministro egli ebbe il pugno di ferro; sotto la sua direzione fu riformato il sistema istituzionale e giuridico, con la riforma del codice penale e civile, riformato il Corpo della Gendarmeria. In quel periodo si avviano grandi opere che caratterizzano l'Ungheria dell'era del dualismo, come regolazioni di fiumi (per esempio Porte di ferro), costruzioni di ferrovie, la ricostruzione totale della città di Seghedino dopo l'inondazione che la distrusse nel 1879, la costruzione del Teatro dell'Opera di Stato ungherese, e il progetto del Parlamento di Budapest. Alla sua ombra crebbero innumerevoli politici, come il futuro "ministro di ferro" della ferrovia, e quattro futuri primi ministri, come Gyula Szapáry, Sándor Wekerle, Kálmán Széll e Géza Fejérváry. Alla fine del 1889 fu promulgata la legge di cittadinanza, secondo cui gli ungheresi che avevano vissuto ininterrottamente per dieci anni all'estero senza chiedere il permesso di espatrio, perdevano il loro diritto alla cittadinanza ungherese: questa legge colpì anche Luigi Kossuth. Perseguì una politica di magiarizzazione, volta a eliminare le altre nazionalità del Regno d'Ungheria dalla vita politica e dalla pubblica amministrazione. (it)
- ティサ・カールマーン（ハンガリー語: Tisza Kálmán、1830年12月16日 - 1902年3月23日）は、19世紀ハンガリーの貴族・政治家。オーストリア＝ハンガリー二重帝国のもとでのハンガリー王国首相を務め、15年間にわたる保守系長期政権を実現した。ドイツ名はカロマン（もしくはカールマーン）・ティサ（Koloman (Kálmán) Tisza von Borosjenő et Szeged ） (ja)
- Kálmán Tisza de Borosjenő et Szeged (Geszt, 16 december 1830 – Boedapest, 23 maart 1902) was een Hongaars calvinistisch politicus. Kálmán Tisza stamde uit de familie Tisza en behoorde tot de lagere adel, maar werd later tot graaf verheven. Tisza werd in 1861 voorzitter van de Liberale Partij. Als premier (1875-1890) voerde hij de bepalingen van de Ausgleich (zie ook: Oostenrijk-Hongarije) uit. Hij regeerde bijzonder autocratisch en weinig sociaal. Desondanks werd Hongarije onder zijn bewind een van de rijkste landen ter wereld. De groep partijleden waarmee hij werkte, werden de Mammelukken genoemd. Zijn zoon István Tisza was de Hongaarse premier tijdens de Eerste Wereldoorlog. (nl)
- Kálmán (Koloman) Tisza von Borosjenő (ur. 16 grudnia 1830 w Geszt, zm. 13 marca 1902 w Budapeszcie) – węgierski polityk, założyciel i pierwszy przywódca Partii Liberalnej, premier Węgier w latach 1875–1890. (pl)
- Kálmán (Koloman) Tisza, född 16 december 1830 i , i Békés, död 23 mars 1902 i Budapest, var en ungersk statsman, far till István Tisza, bror till Lajos Tisza. Tisza tillhörde en gammal reformert adelsfamilj, som innehar stora jordegendomar. Han anställdes 1848 i undervisningsministeriet under den revolutionära regeringens tid, ägnade sig efter vidsträckta utländska resor åt skötseln av sina gods och fäste först allmännare uppmärksamhet vid sig, då han som världslig kurator för protestantiska kyrkodistrikt uppträdde till försvar för evangeliska kyrkans frihet emot österrikiske ministern protestantpatent av 1 september 1859. Tisza invaldes 1861 i ungerska riksdagen, där han genast intog en betydande plats som, jämte Ghyczy, efter László Telekis död ledare för det oppositionella partiet ("resolutionisterna"). 1865 blev han åter ledamot av riksdagen, och bildade tillsammans Ghyczy "vänstra centern", som upptog striden mot både det regeringsvänliga Deákpartiet och "1848 års mäns" ytterlighetsparti. I början en motståndare till 1867 års statsrättsliga uppgörelse med Österrike (Ausgleich), fogade "vänstra centern" sig dock snart i förhållandena, men yttrade skarpt sitt missnöje över det sätt, varpå Deákpartiet tillvaratog Ungerns politiska och finansiella intressen (sitt politiska program framlade han i de 1868 av partiet antagna Biharpunktationerna, Bihari pontok). Slutligen skedde dock en förening emellan "Deákpartiet" och "vänstra centern" till ett liberalt samlingsparti ("de fria grundsatsernas parti", Szábadelvii párt), och Tisza inträdde mars 1875 som inrikesminister i Wenckheims ministär samt övertog 2 oktober samma år även posten som konseljpresident. Till följd av den häftiga opposition, som 1878 framträdde emot regeringens bankpolitik samt mot ockupationen av Bosnien och Hercegovina, ingav Tiszas kabinett sin avskedsansökan, men då alla försök att bilda en ny ministär misslyckades, utnämndes Tisza december 1878 åter till konseljpresident. Sedan dess var Tisza premiär- och inrikesminister - med undantag av 1887, då han för en tid innehade finansportföljen - ända till 13 mars 1890, då han begärde och fick avsked. Orsaken till hans avgång låg i hans vägran att gå in på en motion om att återge Kossuth ungersk medborgarrätt - en rehabilitation, som var kejsaren-konungen personligen emot. Han fortfor emellertid till sin död att som regeringsvänlig partiman utöva ett betydande, under hans sista år dock sjunkande, parlamentariskt inflytande. Tisza kan sägas ha stadgat det parlamentariska systemet i Ungern, och om landets förvaltning och finansväsen inlade han stor förtjänst. Han var en stark anhängare av den tingens ordning, som 1867 grundlades emellan Österrike och Ungern, och av Österrikes sedan 1870 förtroliga förbindelse med Tyskland. Med kraft hävdade han den ungerska statens nationella enhet och motarbetade i samband därmed konsekvent varje kraftigare utveckling hos de icke-magyariska nationaliteterna inom Ungern. Wikimedia Commons har media relaterad till Kálmán Tisza. (sv)
- Кальман Тиса (венг. Tisza Kálmán; 16 декабря 1830 — 23 марта 1902) — венгерский политический деятель, премьер-министр Королевства Венгрия. Отец Иштвана Тисы. (ru)
- Кальман Тиса (угор. Tisza Kálmán; 16 грудня 1830 — 23 березня 1902) — угорський політичний діяч, прем'єр-міністр Королівства Угорщина. Батько Іштвана Тиса. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Kálmán Tisza de Borosjenő (16. prosince 1830 Oradea – 23. března 1902 Budapešť) byl maďarský politik. Patnáct let (1875–1890) byl premiérem maďarské (zalitavské) vlády, což z něj činí druhého nejdéle sloužícího předsedu vlády v maďarské historii. Byl také ministrem vnitra v letech 1875–87 a ministrem financí v letech 1878 a 1887–89. Jeho syn István Tisza se stal rovněž premiérem (v letech 1903–1905 a 1913–1917). (cs)
- Kálmán (Koloman) Tisza von Borosjenő (ungarisch borosjenői Tisza Kálmán, * 16. Dezember 1830 in Geszt, Komitat Bihar; † 23. März 1902 in Budapest) war als langjähriger Ministerpräsident Ungarns von 1875 bis 1890 ein führender Politiker Österreich-Ungarns. (de)
- El conde Colomán Tisza de Borosjenő (en húngaro, Tisza Kálmán) fue un político húngaro que ejerció el cargo de primer ministro de la Transleitania austrohúngara entre 1875 y 1890. Se le atribuye la formación de un gobierno magiar sólido, la fundación del nuevo Partido Liberal (1875) y varias reformas económicas. Su hijo fue el también primer ministro e influyente político austrohúngaro Esteban Tisza. (es)
- Kálmán Tisza de Borosjenő (archaic English: Coloman Tisza, or Koloman Tisza; 16 December 1830 – 23 March 1902) was the Hungarian prime minister between 1875 and 1890. He is credited with the formation of a consolidated Magyar government, the foundation of the new Liberal Party (1875) and major economic reforms that would both save and eventually lead to a government with popular support. He is the second longest-serving head of government in Hungarian history. (en)
- ティサ・カールマーン（ハンガリー語: Tisza Kálmán、1830年12月16日 - 1902年3月23日）は、19世紀ハンガリーの貴族・政治家。オーストリア＝ハンガリー二重帝国のもとでのハンガリー王国首相を務め、15年間にわたる保守系長期政権を実現した。ドイツ名はカロマン（もしくはカールマーン）・ティサ（Koloman (Kálmán) Tisza von Borosjenő et Szeged ） (ja)
- Kálmán (Koloman) Tisza von Borosjenő (ur. 16 grudnia 1830 w Geszt, zm. 13 marca 1902 w Budapeszcie) – węgierski polityk, założyciel i pierwszy przywódca Partii Liberalnej, premier Węgier w latach 1875–1890. (pl)
- Кальман Тиса (венг. Tisza Kálmán; 16 декабря 1830 — 23 марта 1902) — венгерский политический деятель, премьер-министр Королевства Венгрия. Отец Иштвана Тисы. (ru)
- Кальман Тиса (угор. Tisza Kálmán; 16 грудня 1830 — 23 березня 1902) — угорський політичний діяч, прем'єр-міністр Королівства Угорщина. Батько Іштвана Тиса. (uk)
- TISZA Kálmán (n. la 10-an de decembro 1830, Geszt, Hungario – m. la 23-an de marto 1902, Budapeŝto) estis hungara ŝtatviro, elstara politikisto de la Aŭstrio-Hungario, ĉefministro de Hungario (1875–90). Li regis per la Liberala partio preskaŭ kiel en unupartia sistemo, sed oni elkonstruis formojn kaj instituciojn de la burĝa regado. Lia frato estis Lajos Tisza (ministro). Li naskiĝis en reformata grandbienula familio, lia patro - Lajos Tisza – estis administranto de departemento Bihar, poste ĉefprefektura reprezentanto. Li estis membro de Hungara Scienca Akademio. (eo)
- Kálmán Tisza (Borosjenői és szegedi Tisza Kálmán en hongrois), né le 16 décembre 1830 à Geszt et mort le 23 mars 1902 à Budapest, est un homme d'État hongrois. Il fut Premier ministre de Hongrie du 20 octobre 1875 au 13 mars 1890. (fr)
- Kálmán Tisza de Borosjenő (Geszt, 16 dicembre 1830 – Budapest, 23 marzo 1902) è stato un politico ungherese, Primo ministro dell'Ungheria e protagonista del consolidamento del governo magiaro, della fondazione del nuovo partito liberale e di importanti riforme economiche. Alla sua ombra crebbero innumerevoli politici, come il futuro "ministro di ferro" della ferrovia, e quattro futuri primi ministri, come Gyula Szapáry, Sándor Wekerle, Kálmán Széll e Géza Fejérváry. (it)
- Kálmán Tisza de Borosjenő et Szeged (Geszt, 16 december 1830 – Boedapest, 23 maart 1902) was een Hongaars calvinistisch politicus. Kálmán Tisza stamde uit de familie Tisza en behoorde tot de lagere adel, maar werd later tot graaf verheven. Tisza werd in 1861 voorzitter van de Liberale Partij. Als premier (1875-1890) voerde hij de bepalingen van de Ausgleich (zie ook: Oostenrijk-Hongarije) uit. Hij regeerde bijzonder autocratisch en weinig sociaal. Desondanks werd Hongarije onder zijn bewind een van de rijkste landen ter wereld. De groep partijleden waarmee hij werkte, werden de Mammelukken genoemd. (nl)
- Kálmán (Koloman) Tisza, född 16 december 1830 i , i Békés, död 23 mars 1902 i Budapest, var en ungersk statsman, far till István Tisza, bror till Lajos Tisza. Tisza tillhörde en gammal reformert adelsfamilj, som innehar stora jordegendomar. Han anställdes 1848 i undervisningsministeriet under den revolutionära regeringens tid, ägnade sig efter vidsträckta utländska resor åt skötseln av sina gods och fäste först allmännare uppmärksamhet vid sig, då han som världslig kurator för protestantiska kyrkodistrikt uppträdde till försvar för evangeliska kyrkans frihet emot österrikiske ministern protestantpatent av 1 september 1859. (sv)
|
