| dbo:abstract
|
- Als Hauländer (auch Holländer, polnisch Hollendrzy, Holędrzy, Holendrzy, Olędrzy, Olendrzy – altpolnisch für Niederländer) wurden in Preußen und Polen-Litauen deutsche und niederländische Siedler bezeichnet, die auf königlichen (oder zumindest adeligen) Ländereien – den sogenannten Domänen – angesiedelt wurden. Bis 1807 fand man sie vor allem in Posen und Ostpreußen. Es handelt sich bei ihnen um Kolonisten, die im Wesentlichen zwei Aufgaben zu erfüllen hatten. Zunächst mussten viele dieser Kolonisten das ihnen zugeteilte Land urbar machen. Neben Rodungen bedeutete dies vor allem auch die Trockenlegung von Sümpfen und weitere wasserbauliche Maßnahmen. Da das notwendige Know-how insbesondere im niedersächsischen, niederländischen und flandrischen Raum kursierte, wurden sehr häufig, aber keinesfalls ausschließlich, Immigranten aus diesen ohnehin dicht bevölkerten Gebieten angeworben. Die zweite wesentliche Aufgabe war dann die Bewirtschaftung des Landes. Für das Land zahlten sie zunächst nichts. Allerdings entrichteten sie einen jährlichen Zins. Man kann also von einer Art Pachtverhältnis sprechen. Hauländer siedelten in eigenen Dörfern, den Hauländereien. Für sie galt ein liberaleres Recht als für den üblichen Bauern in Preußen, der im Fronverhältnis zum jeweiligen Gutsherrn/Junker stand und damit dessen Leibeigener war. Die Vereinbarungen mit den adeligen Landbesitzern sicherten den Hauländern ihren Status zu. (de)
- Olęders (pronounced Olenders, Polish: Olędrzy Polish: [ɔˈlɛ̃dʐɨ], singular form: Olęder; German: Holländer, Hauländer) were people, often of Dutch or German ancestry, who lived in settlements in Poland organized under a particular type of law. The term Olęder has been used to describe two related, but slightly different, groups of settlers. First, it describes settlers in Poland from Friesland and the rest of the Netherlands, most often of the Mennonite faith, who in the 16th and 17th centuries founded villages in Royal Prussia, along the Vistula River and its tributaries, in Kuyavia, Mazovia and Greater Poland. They possessed knowledge of flood control, and a well-developed agrarian culture. At that time, they were the wealthiest group of peasants. They maintained personal freedom, and their own religion and beliefs. After the First Partition of Poland, some of them emigrated to Ukraine. Second, in a later period (up to the middle of the 19th century), the term Olędrzy (German: Hauländer) was used to describe settlers of different ethnicities (principally Germans and Poles, at times Scots, Czechs, and Hungarians), who benefited from certain privileges resulting from the law established by the Frisian and Dutch peasants (such as personal freedom, long-term or perpetual use of land, and the possibility of transmitting land to heirs). The most important characteristic, however, was collective responsibility of the entire Olęder community for its obligations toward the land owner and the specific character of the community's self-government. Thus, the distinguishing characteristics of an Olęder settlement are legal, and not ethnic, religious or economic. Consequently, the word Olęder is not synonymous with "Dutch settler." According to studies conducted so far, from 1527/1547 to 1864 on the terrain of the Polish–Lithuanian Commonwealth, later divided into three parts in the Polish partitions, at least 1700 Olęder settlements were established. Of those, in at least 300 settlements, the settlers were ethnic Dutch. Traces of these settlements are still visible in village architecture, the physical layout of villages, and in the names of villages (Holendry, Olędry, Olendry, etc.) (en)
- Les Olędrzy (singulier : Olęder ; allemand : Holländer ou Hauländer) sont des personnes, le plus souvent d'origine néerlandaise ou allemande, qui vivaient en Pologne dans des lieux jadis régis par des franchises particulières. Le terme Olędrzy a été utilisé pour décrire deux groupes différents de colons. Le premier venait principalement de Frise et du reste des Pays-Bas, et étaient le plus souvent mennonites : au XVIe et XVIIe siècles, ils fondèrent des villages en Prusse royale le long de la Vistule et de ses affluents, en Cujavie, Mazovie et Grande-Pologne. Ils possédaient une bonne connaissance de la maîtrise de l'eau et avaient une agriculture développée : à cette époque, ils étaient le groupe de paysans le plus riche, maintenant leur foi et leur liberté personnelle. Après le premier partage de la Pologne, certains se retrouvèrent en Pologne russe et émigrèrent en Prusse. Le second groupe désigné par ce terme d'Olędrzy vint plus tard (jusque vers 1850) et était essentiellement composé d'Allemands et de Polonais (mais il y eut aussi des Écossais, des Tchèques et des Hongrois). Ils bénéficiaient des mêmes franchises obtenus par les Frisons et les Néerlandais auparavant comme la liberté personnelle (mais c'était aussi le cas de tous les villages régis par le droit de Culm), l'usage perpétuel ou pour une longue période de la terre et la possibilité de la transmettre à leurs héritiers. Néanmoins, les principales caractéristiques étaient la responsabilité collective de la communauté Olęder pour s'acquitter de leurs devoirs et taxes envers le propriétaire et sa forme spécifique de gouvernement. Donc, la particularité d'un Olęder est moins ethnique que légale et n'est pas toujours synonyme de colon néerlandais. De 1527/1547 à 1864, sur le territoire de la Rzeczpospolita, environ 1700 colonies furent établies et 300 d'entre elles étaient néerlandaises. Des traces de ces implantations sont encore visibles dans l'architecture, l'urbanisme ou la toponymie (Holendry, (en), Olendry).
* Carte de Poznan en 1905 qui montre le village de Konkolewo Hauland (aujourd'hui Kąkolewo) entre Neutomischel (aujourd'hui Nowy Tomyśl) et Grätz (aujourd'hui Grodzisk Wielkopolski).
* Plan d'une implantation mennonite à Molotschna, près de Melitopol.
* Maison à Bystrze, voïvodie de Poméranie, reste d'une implantation Olęder. (fr)
- Hauländer è il termine tedesco per i coloni tedeschi in Prussia, nel Regno di Polonia (Confederazione Polacco-Lituana) e in Lituania che furono insediati su terra reale (o per lo meno nobile) in particolare nelle province orientali della Prussia. Fino al 1807 li si trovarono principalmente a Poznań e nella Prussia orientale. (it)
- Olędrzy (enkelvoud: Olęder, poolse vorm van Holländer) waren aanvankelijk kolonisten uit de Nederlanden en Friesland, voornamelijk mennonieten, die van de 16e tot de 19de eeuw dorpen oprichtten in Koninklijk Pruisen, na 1772 de provincie West-Pruisen, meer precies in de Weichseldelta rond Danzig en Elbing, ook wel de Danziger Werder of Niederung genoemd, langs de Weichsel (Wisła) en zijn zijrivieren, behorend tot Kulmerland (Pools:ziemia chełmińska) in Koejavië, Mazovië en Groot-Polen. Ze hadden kennis van landaanwinning door bedijking en kanalisatie en brachten daarmee het land in cultuur en tot welvaart. Ze behielden hun persoonlijke vrijheid en eigen religie. Na de Eerste Poolse Deling in 1772 en de tweede in 1795, resp. 1815 waren deze gebieden deel geworden van het koninkrijk Pruisen en zodoende na 1870 tegelijk ook van het Duitse Keizerrijk. Zij behoorden tot de provincie West-Pruisen. Toen hun aan het einde van de 18de eeuw de militaire dienstplicht werd opgelegd, verkochten de principiële Mennonieten hun grond en namen ze de uitnodiging van de Russische tsarina Katharina de Grote (Manifesto van 1763) en in het verlengde ervan ook tsarevitsj, de latere tsaar Paul I (met zijn Oorkonde van Privileges van 1789) aan om zich te vestigen in het zuiden van de Oekraïne, een op de Krim-Tataren veroverd gebied dat weliswaar vruchtbaar maar nagenoeg volledig ontvolkt was en in een verwaarloosde staat verkeerde. Een ander deel bleef in het Weichselgebied echter en kreeg het Pruisische staatsburgerschap, waartegenover het voorrecht verviel om de militaire dienstplicht niet te moeten vervullen.In 1919 werden de provincies waarin de meeste Holländereien lagen bij de nieuw opgerichte republiek Polen en bij de vrije stad Danzig gevoegd. In 1939 werden ze weer Duits, nu na de bezetting van Polen, als annexatie door het Groot-Duitse Rijk. In 1945 werden de bewoners, voor zover zij Duitstalig en als regel ook luthers of mennoniet waren, collectief onteigend, en als Duitsers tot vreemdeling verklaard en uitgewezen, al dan niet via strafkampen, voor zover zij al niet op de vlucht geslagen waren voor de naderende Sovjetlegers. Zie Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog. De huidige bewoners stammen dus niet van de oorspronkelijke kolonisten af en er komen ook overigens geen Mennonieten meer in deze gebieden voor. Hun kerken en scholen zijn nu in gebruik genomen door de Katholieke kerk of dienen als museum. De namen van de Olęderdorpen, voor zover ze Duits waren, werden in 1919 of pas na 1945 in Poolse omgezet, soms als vertaling, meestal in een nieuwe betekenis. De kolonisten hadden sinds de 16de eeuw een eigen rechtstitel gekregen, naast de horige autochtone boeren, en hun dorpen werden Holländereien genoemd, ook als later Duitsers, dat wilde toen zeggen boeren uit Pommeren, en ook vrije Polen met deze rechten werden bedeeld: namelijk persoonlijke vrijheid, eeuwigdurende pacht en het recht land over te dragen aan erfgenamen dan wel de boerderij te verkopen. Het belangrijkste kenmerk was de collectieve, gezamenlijke en hoofdelijke aansprakelijkheid van de hele Olędergemeenschap tegenover de landheer, en het zelfbestuur van de gemeente. De term Olęder heeft dus niet zozeer een etnische of religieuze, maar een rechtspositonele betekenis. Overigens lichtten de landheren vaak de hand met deze rechten. Een bijzondere nederzetting was de wijk Altschottland (sinds 1945 Stare Szkoty) buiten de stadsmuren van Danzig waar Mennonieten onder bijzondere belastingheffingen woonden en hun zaken binnen de stadsmuren mochten behartigen. Tussen 1527 en 1864 werden in Polen, vooral de voormalig Pruisische gebieden, en in het nieuwe koninkrijk Pruisen dat deze gebieden in 1772-1815 annexeerde, minstens 1.700 Olędernederzettingen - Holländereien dus - gesticht waarvan ten minste 300 door 'etnische' Nederlanders, althans mennonieten uit de noordelijke provincies, West-Friesland, Friesland en Groningen. Zij stichtten de rijkste en grootste nederzettingen, maar de meeste werden door Pommerse boeren ingericht, toen zij naar Polen vluchtten, na de verwoestingen van de Dertigjarige Oorlog in hun vaderland. De adellijke Pommerse landheren namen de gelegenheid te baat om deze eerst vrije en nu verarmde boeren tot dienstbaarheid te dwingen. Poolse landheren zegden zulke bedreigde boeren uit Pommeren - vanwege hun Nederduitse taal 'Duitsers' genoemd - vestigingsvrijheden toe. Zij verwachtten van deze kolonisten een grotere agrarische bodemopbrengst die hogere belastingen mogelijk zouden maken, dan die waartoe hun eigen horige boeren in staat waren. Land was er genoeg want ook West-Pruisen was door de oorlog ontvolkt en verarmd. Weliswaar werden de vrijheid en voorrechten formeel verleend, maar de nieuwkomers bleven tegelijk toch afhankelijk van adellijke grondheerlijke willekeur. Vooral geestelijke grondheren (kloosters en bisdommen) probeerden de boeren, die luthers of mennoniet waren, tot de Rooms-Katholieke Kerk te bekeren onder dreiging van het intrekken van hun rechten en zij konden als grondbezitters de rechtspraak over dergelijke geschillen verregaand bepalen. De rechtsverschillen tussen autochtone horige Polen en geïmmigreerde min of meer vrije kolonisten verdwenen na de Poolse delingen en annexaties in de periode 1772-1815, toen de betroffen gebieden Pruisisch en de bewoners Pruisische staatsonderdanen onder gelijk recht werden. Een aantal Holländereien ontwikkelden zich tot dorpen, soms van aanzienlijke omvang. Andere werden buurtschappen in grotere gemeenten en vaak verdwenen ze toen de landbouw zich grootschaliger ging organiseren en boeren hun land samenvoegden of verkochten. Polen namen verlaten nederzettingen vaak over door grond en huizen op te kopen. (nl)
- Olędrzy, inaczej Olendrzy – pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandów, najczęściej wyznania mennonickiego, którzy w XVI–XVII wieku zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. Posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysoką kulturę rolną. Byli wówczas najzamożniejszą grupą chłopów. Zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania. Po I rozbiorze Polski częściowo osiedli na Ukrainie. W późniejszym okresie (aż do poł. XIX w.) mianem olędrów określano osadników różnej narodowości (gł. Polaków i Niemców, czasem Szkotów, Czechów i Węgrów), którzy korzystali z pewnych przywilejów wynikających z prawa stosowanego przez kolonistów fryzyjskich i niderlandzkich (np. wolności osobistej, wieloletniej bądź wieczystej dzierżawy gruntów, możliwości przekazania gruntów spadkobiercom). Najważniejszą jednak cechą była solidarna odpowiedzialność zbiorowa całej gminy olęderskiej za powinności wobec pana oraz szczególny charakter samorządu gminnego. Dlatego wyróżnikiem osadnictwa olęderskiego są kwestie prawne, a nie etniczne, religijne czy gospodarcze, zaś słowo olęder nie jest tożsame z osadnikiem holenderskim. Według dotychczasowych badań w latach 1527/1547 do 1864 na obszarze I Rzeczypospolitej (następnie w trzech zaborach) powstało co najmniej 1700 osad olęderskich, z czego w przynajmniej 300 przypadkach osadnikami byli etniczni Holendrzy. Ślady po osadnictwie widoczne są do dziś, zarówno w architekturze wiejskiej, układach przestrzennych wsi, jak i w nazwach miejscowości (pl)
|
| rdfs:comment
|
- Hauländer è il termine tedesco per i coloni tedeschi in Prussia, nel Regno di Polonia (Confederazione Polacco-Lituana) e in Lituania che furono insediati su terra reale (o per lo meno nobile) in particolare nelle province orientali della Prussia. Fino al 1807 li si trovarono principalmente a Poznań e nella Prussia orientale. (it)
- Als Hauländer (auch Holländer, polnisch Hollendrzy, Holędrzy, Holendrzy, Olędrzy, Olendrzy – altpolnisch für Niederländer) wurden in Preußen und Polen-Litauen deutsche und niederländische Siedler bezeichnet, die auf königlichen (oder zumindest adeligen) Ländereien – den sogenannten Domänen – angesiedelt wurden. Bis 1807 fand man sie vor allem in Posen und Ostpreußen. (de)
- Olęders (pronounced Olenders, Polish: Olędrzy Polish: [ɔˈlɛ̃dʐɨ], singular form: Olęder; German: Holländer, Hauländer) were people, often of Dutch or German ancestry, who lived in settlements in Poland organized under a particular type of law. (en)
- Les Olędrzy (singulier : Olęder ; allemand : Holländer ou Hauländer) sont des personnes, le plus souvent d'origine néerlandaise ou allemande, qui vivaient en Pologne dans des lieux jadis régis par des franchises particulières. De 1527/1547 à 1864, sur le territoire de la Rzeczpospolita, environ 1700 colonies furent établies et 300 d'entre elles étaient néerlandaises. Des traces de ces implantations sont encore visibles dans l'architecture, l'urbanisme ou la toponymie (Holendry, (en), Olendry).
*
* Plan d'une implantation mennonite à Molotschna, près de Melitopol.
* (fr)
- Olędrzy, inaczej Olendrzy – pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandów, najczęściej wyznania mennonickiego, którzy w XVI–XVII wieku zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. Posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysoką kulturę rolną. Byli wówczas najzamożniejszą grupą chłopów. Zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania. Po I rozbiorze Polski częściowo osiedli na Ukrainie. (pl)
- Olędrzy (enkelvoud: Olęder, poolse vorm van Holländer) waren aanvankelijk kolonisten uit de Nederlanden en Friesland, voornamelijk mennonieten, die van de 16e tot de 19de eeuw dorpen oprichtten in Koninklijk Pruisen, na 1772 de provincie West-Pruisen, meer precies in de Weichseldelta rond Danzig en Elbing, ook wel de Danziger Werder of Niederung genoemd, langs de Weichsel (Wisła) en zijn zijrivieren, behorend tot Kulmerland (Pools:ziemia chełmińska) in Koejavië, Mazovië en Groot-Polen. (nl)
|
_ID_636991.jpg){kind=link}
_ID_644999.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
_ID_636991.jpg){kind=link}
_ID_644999.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
