| dbo:abstract
|
- Župan (z latinského suppanus, jopanus) je výraz arabského původu, který byl přejat v některých slovanských jazycích jako označení správce oblasti - župy, či svého druhu šlechtický titul. Jako správce župy se s výrazem lze setkat v Maďarsku, Chorvatsku v historickém kontextu také Slovensku a krátce též v Československu. Jako župani bývají označováni také správci . (cs)
- Gespan [ɡəˈʃpaːn] (slawisch Župan) ist ein Titel eines Adligen. Der Begriff ist eine Entlehnung aus dem lateinischen sursum bzw. dem altfranzösischen suzerain („Oberhoheit, Oberherrschaft, Lehnsherr, Suzerän“) und entstammt dem spätrömischen Rechtssystem. Der Titel wurde vom fränkischen Reich adaptiert und überwiegend im 8. Jahrhundert an lokale mittelalterliche Stammesführer im west- und südslawischen Raum vergeben, mit der Absicht, abwehrbereite Pufferstaaten zwischen dem expandierenden Bulgarenreich und den Franken zu etablieren. Er stellt also eine Erhebung in den Adelsstand (comes als Graf einer Grenzmark) dar. Ihr Herrschaftsgebiet wurde entsprechend als Gespanschaft bezeichnet. Als Župan wurde es in slawische Sprachen assimiliert und diente damit der Legitimation von Herrschaft mit dem Segen der Katholischen Kirche. Es entspricht daher im Prozess der Nationenbildung slawischer Länder dem lateinischen comes im Sinne eines Herzogtums. Später wurden die Gespane zu lokalen Obrigkeiten mit bestimmten Befugnissen in Verwaltung, Militärangelegenheiten und Rechtsprechung (manchmal als „Fürsten“ übersetzt, eigentlich: Richter). In Kroatien gab es das Amt zunächst bis 1918 und es wurde 1991 erneut für den Vorsteher einer kroatischen Gespanschaft eingeführt. Die Oberhäupter der Serben, die im 8. Jahrhundert in Ras residierten, führten damals den Titel Archižupan (im Sinne einer byzantinisch-katholischen Suzeränität) beziehungsweise Großžupan (im Sinne eines Herzogtums). In Serbien findet man den Begriff župan vor allem in Quellen aus dem 11. bis 13. Jahrhundert. In Deutschland waren nach den Eroberungen der slawischen Gebiete die Gaue – beispielsweise Daleminzi (Meißner Gebiet) und Nisan (Dresdner Gebiet) – in Supanien (serbisch und kroatisch: županija, deutsch: Gespanschaft) aufgegliedert. Auch im Reich des Samo soll es bereits im 6. Jahrhundert diesen Titel gegeben haben. In Anlehnung daran bezeichnet die Domowina ihre 1921 gegründeten Regionalverbände als župa, den oder die Vorsitzende(n) als župan bzw. županka. Im Ungarischen lautet der entsprechende Ausdruck ispán oder zsupán; in der Neuzeit wurde die Position in főispán (deutsch Obergespan) umbenannt und das Amt existierte bis 1918. Bekannt ist der Schweinezüchter Kálmán Zsupán aus der Operette Der Zigeunerbaron. Im Slowenischen versteht man heutzutage, im Gegensatz zu anderen slawischen Sprachen, unter einem Župan den Bürgermeister einer Gemeinde. In der heutigen Slowakei wird der alte Begriff župan manchmal als Alternativbezeichnung für die Vorsteher der (Selbstverwaltungs-Landschaftsverbände; vgl. Verwaltungsgliederung der Slowakei) verwendet. (de)
- Ispán (pronunciado ishpan) es un cargo jurídico administrativo húngaro que estaba ligado con el gobierno de las provincias del Reino de Hungría durante la Edad Media y la temprana Edad Moderna. Era la figura que regía cada "megye" (provincia o condado) y respondía directamente ante el rey. El administrador del condado, quien cumplía con todas las funciones prácticas administrativas era el alispán, o también conocido como "viceispán". (es)
- The ispán or count (Hungarian: ispán, Latin: comes or comes parochialis, and Slovak: župan) was the leader of a castle district (a fortress and the royal lands attached to it) in the Kingdom of Hungary from the early 11th century. Most of them were also heads of the basic administrative units of the kingdom, called counties, and from the 13th century the latter function became dominant. The ispáns were appointed and dismissed by either the monarchs or a high-ranking royal official responsible for the administration of a larger territorial unit within the kingdom. They fulfilled administrative, judicial and military functions in one or more counties. Heads of counties were often represented locally by their deputies, the vice-ispáns (Hungarian: alispán, Latin: vicecomes and Slovak: podžupan) from the 13th century. Although the vice-ispáns took over more and more functions from their principals, the ispáns or rather, according to their new title, the lord-lieutenants of counties (Hungarian: főispán, Latin: supremus comes) remained the leading officials of county administration. The heads of two counties, Pozsony and Temes were even included among the "barons of the realm", along with the palatine and other dignitaries. On the other hand, some of these high-ranking officials and some of the prelates were ex officio ispáns of certain counties, including Esztergom, Fehér and Pest until the 18th or 19th centuries. Between the middle of the 15th century and the 18th century, neither was unusual. Another type of perpetual ispánate, namely the group of counties where the office of ispán was hereditary in noble families. Election of the vice-ispáns by the assembly of the counties was enacted in 1723, although the noblemen could only choose among four candidates presented by the lord-lieutenant. Following the Austro-Hungarian Compromise of 1867, vice-ispáns officially took over the responsibility for the management of the whole county administration, but lord-lieutenants presided the most important representative or supervising bodies of the counties. Both offices were abolished with the introduction of the Soviet system of local administration in Hungary in 1950. (en)
- Un joupan désigne en français un hobereau, chef de certaines collectivités, territoriales ou non, en Europe centrale et balkanique, dans l’histoire des pays suivants : Bosnie-Herzégovine, Bulgarie, Croatie, Hongrie, Macédoine, Moldavie, Roumanie, Serbie, Slovaquie et Slovénie. En langues slaves le nom est : župan ou жупън (župăn), en hongrois ispán, en roumain jupân, en grec γυπανος (gypanos) et en latin comes. Le nom provient du slavon жупынь signifiant « maître d’une terre ». (fr)
- Ispán (comes « comte » en latin), puis főispán (parfois « comte-suprême » ou « préfet » en français), est un titre donné dans le royaume de Hongrie, du Moyen Âge à l’avènement du régime communiste (loi de 1950), aux dignitaires les plus importants, le plus souvent à la tête d'un comitat. La traduction française est « joupan ». (fr)
- Lo zupano (in ungherese ispán, in croato župan), anticamente anche giuppano, è un titolo amministrativo che era diffuso durante il Medioevo nell'Europa centrale e balcanica, corrispondente all'italiano gastaldo.Viene anche italianizzato in spano, soprattutto in riferimento a Filippo Buondelmonti degli Scolari, detto appunto Pippo Spano, che divenne ispán nel Regno d'Ungheria, Nel Friuli in passato lo zupano era il capo di un maso. Il termine è tuttora in uso, sia nella forma croata župan sia in quella italiana, per i presidenti delle Regioni della Croazia, anche nella forma femminile zupana. Le regioni croate (županija) sono anche dette in italiano zupanìe, mentre nel significato storico si dice più comunemente che lo zupano amministrava uno zupanato. (it)
- Een župan (uitspraak: zjoepan) is oorspronkelijk een middeleeuws leider van een stam in de West- en Zuid-Slavische gebieden. Later waren župans heersers over kleine vorstendommen (župa / županija, vgl. gouw) van verschillende stammen, en werden hen bepaalde bevoegdheden toegekend, onder andere militair, en in de rechtspraak, en waren dus eigenlijk vorsten-rechters. De versterkte burcht van een župan werd een grad genoemd. In Servië vinden we de benaming vooral terug in bronnen uit de 11e tot de 13e eeuw, in Kroatië werd de functie tot 1918 vervuld. Ook in Walachije werd de term gebruikt. De term grootžupan (veliki župan) werd gebruikt voor heersers die over een gebied heerste dat verschillende vorstendommen (en župans) verenigde. Deze titel zou overeenkomen met de titel van prins. Deze titel werd onder andere gedragen in Raška, tot grootžupan Stefan Nemanjić de koningstitel aannam in 1217. (nl)
- Een ispán (Latijn: comes, Nederlands ook wel: gespan) is een Hongaarse adellijke of bestuurlijke titel. Oorspronkelijk stond een ispán aan het hoofd van een gebied dat afhankelijk was van een burcht, te vergelijken met een burggraaf, sinds de 11e eeuw in het koninkrijk Hongarije. De meesten van hen waren terzelfder tijd ook het hoofd van een of meerdere zogenaamde comitaten of graafschappen, waarmee ze enigszins met gouwgraven te vergelijken zijn. Vanaf de 13e eeuw lieten de zij zich vertegenwoordigen door een zogenaamde onder-ispán (ook wel ondergespan; Hongaars: alispán, Latijn: vicecomes). Hoewel dezen steeds meer taken van de opper-ispán (ook wel oppergespan; Hongaars: főispán, Latijn: supremus comes) overnamen, bleef de opper-ispán de belangrijkste ambtenaar binnen het bestuur van het comitaat. In het geval van de eeuwigdurende gespannen was de functie ook erfelijk. Sinds 1723 werd een onder-ispán verkozen door de raad van het comitaat, maar de edellieden die in deze raad zetelden konden slechts kiezen uit 4 kandidaten die door opper-ispán werden aangeduid. Na de Ausgleich van 1867 namen de onder-ispáns officieel de uitvoerende taken van het ispán-ambt over, terwijl de opper-ispans de belangrijkste wetgevende en toezichthoudende organen van de comitaten voorzaten. (nl)
- Župan är en historisk slavisk titel för ledaren över en župa, en historisk administrativ enhet som närmast kan översättas som län eller distrikt, och som tidigare användes av slaverna i östra och centrala Europa. En župa bestod oftast av en sammanslutning av flera byar. En stor-župan regerade över flera županer och titeln var föregångare innan titeln kung kom att användas. Titeln användes särskilt av väst- och sydslaver. I modernt kroatiskt och slovenskt språkbruk är župa en ecklesiastisk socken emedan titeln Župan i Kroatien motsvarar titeln landshövding. (sv)
- Żupan – średniowieczny urzędnik administracji w krajach słowiańskich. Żupan zarządzał w imieniu suwerena obszarem zwanym żupa. Urząd taki istniał również w Polsce, gdzie oznaczał wysokiego rangą dostojnika królewskiego. W pierwotnej formie wyraz ten brzmiał "żpan", z której przekształcił się w używaną do dzisiaj postać "pan". Pokrewnym urzędem w dawnej Polsce był żupnik, którego jednak nie należy mylić z żupanem. (pl)
- Ispano (em latim: ispanus; em grego: ισπανός; romaniz.: ispanós; em húngaro: Ispán), zupano (em eslovaco: župan), conde ou conde paroquial (em latim: comes ou comes parochialis) foi o líder de um castelo distrital (fortaleza e territórios reais anexados a ele) no Reino da Hungria do começo do século XI. Muitos deles foram também chefes das unidades administrativas básicas do reino, chamados , e desde o século XIII a última função tornou-se dominante. Os ispanos foram nomeados e demitidos pelos monarcas ou um alto oficial régio responsável pela administração dum unidade territorial maior dentro do reino. Eles cumpriram funções administrativas, judiciais e militares num ou mais condados. Chefes de condados foram frequentemente representados localmente por seus representantes, os vice-ispanos (em húngaro: alispán; em latim: vicecomes; em eslovaco: podžupan), desde o século XIII. Embora os vice-ispanos adquiriram mais e mais funções com o passar do tempo, os ispanos ou mesmo, segundo seu novo título, os lugar-tenentes dos condados (em húngaro: főispán; em latim: supremus comes) permaneceram os principais oficiais da administração condal. Os chefes dos e foram mesmo incluídos entre os "barões do reino", junto com o palatino e outros dignitários. Por outro lado, alguns destes altos oficiais e alguns dos prelados foram ex officio ispanos de certos condados, incluindo , Alba e Peste até os séculos XVIII e XIX. Entre meados do século XV a meados do século XVIII, não eram incomum quaisquer outros tipos de , ou seja, o grupo de condados onde o ofício de ispano foi hereditário em famílias nobres. A eleição de vice-ispanos pelo conjunto dos condados foi promulgada em 1723, embora os nobres poderiam apenas escolher entre quatro candidatos apresentados pelo lugar-tenente. Após o Compromisso austro-húngaro de 1867, vice-ispanos oficialmente tornaram-se responsáveis pela manutenção da administração condal inteira, mas lugar-tenentes presidiram os corpos de supervisão mais representativos dos condados. Ambos os ofícios foram abolidos com a introdução do sistema soviético na administração local húngara em 1950. (pt)
- Ишпан (венг. ispán) — должность главы администрации комитата в Венгерском королевстве, существовавшая с XI века по 1918 год. Ишпаны назначались венгерским королем из числа магнатов. (ru)
- Zupano (em sérvio: жупан; romaniz.: župan; em grego medieval: ζουπάνος) ou jupano (em latim: iupanus) é um antigo título nobiliárquico, político e administrativo medieval típico dos povos eslavos e da região dos Bálcãs ocidentais (a antiga Iugoslávia). Um zupano era uma espécie de duque ou conde, responsável pelo governo de um território feudal e vassalo a um príncipe ou a um rei. Em algumas vezes, usam-se estes títulos ocidentais análogos (duque, marquês, conde) para designar os zupanos, como traduções não-literais. O território governado por um zupano é chamado de zupania (župa). O termo zupano é comum entre povos eslavos ocidentais (tchecos, polacos, eslovacos) e meridionais (sérvios, croatas, búlgaros) na Idade Média, embora se acredite que seja etimologicamente de origem ávara. A ideia de zupano em geral reunia uma pequena unidade territorial feudal, com algumas aldeias e castelos. Pode ser considerada análoga ao ocidental condado, embora tenha características diferentes, peculiares à estrutura feudal do Leste Europeu. (pt)
- Жупа́н (праслов. Županъ) — князь або керманич у південних слов'ян, керівник округу. (uk)
- Жупа́н (праслав. Županъ), у сербов «Великий жупан» — князь или старшина у южных славян, руководитель округа, области (края, страны) государства. (ru)
- І́шпан (жу́пан) ( угор. ispán, лат. comes, comes parochiae, comes castri, comes comitatus, comes provinciae) — посада голови адміністрації комітату в Угорському королівстві, яка існувала з XI століття до 1918 року. Ішпани призначались королем Угорщини з числа магнатів. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Župan (z latinského suppanus, jopanus) je výraz arabského původu, který byl přejat v některých slovanských jazycích jako označení správce oblasti - župy, či svého druhu šlechtický titul. Jako správce župy se s výrazem lze setkat v Maďarsku, Chorvatsku v historickém kontextu také Slovensku a krátce též v Československu. Jako župani bývají označováni také správci . (cs)
- Ispán (pronunciado ishpan) es un cargo jurídico administrativo húngaro que estaba ligado con el gobierno de las provincias del Reino de Hungría durante la Edad Media y la temprana Edad Moderna. Era la figura que regía cada "megye" (provincia o condado) y respondía directamente ante el rey. El administrador del condado, quien cumplía con todas las funciones prácticas administrativas era el alispán, o también conocido como "viceispán". (es)
- Un joupan désigne en français un hobereau, chef de certaines collectivités, territoriales ou non, en Europe centrale et balkanique, dans l’histoire des pays suivants : Bosnie-Herzégovine, Bulgarie, Croatie, Hongrie, Macédoine, Moldavie, Roumanie, Serbie, Slovaquie et Slovénie. En langues slaves le nom est : župan ou жупън (župăn), en hongrois ispán, en roumain jupân, en grec γυπανος (gypanos) et en latin comes. Le nom provient du slavon жупынь signifiant « maître d’une terre ». (fr)
- Ispán (comes « comte » en latin), puis főispán (parfois « comte-suprême » ou « préfet » en français), est un titre donné dans le royaume de Hongrie, du Moyen Âge à l’avènement du régime communiste (loi de 1950), aux dignitaires les plus importants, le plus souvent à la tête d'un comitat. La traduction française est « joupan ». (fr)
- Župan är en historisk slavisk titel för ledaren över en župa, en historisk administrativ enhet som närmast kan översättas som län eller distrikt, och som tidigare användes av slaverna i östra och centrala Europa. En župa bestod oftast av en sammanslutning av flera byar. En stor-župan regerade över flera županer och titeln var föregångare innan titeln kung kom att användas. Titeln användes särskilt av väst- och sydslaver. I modernt kroatiskt och slovenskt språkbruk är župa en ecklesiastisk socken emedan titeln Župan i Kroatien motsvarar titeln landshövding. (sv)
- Żupan – średniowieczny urzędnik administracji w krajach słowiańskich. Żupan zarządzał w imieniu suwerena obszarem zwanym żupa. Urząd taki istniał również w Polsce, gdzie oznaczał wysokiego rangą dostojnika królewskiego. W pierwotnej formie wyraz ten brzmiał "żpan", z której przekształcił się w używaną do dzisiaj postać "pan". Pokrewnym urzędem w dawnej Polsce był żupnik, którego jednak nie należy mylić z żupanem. (pl)
- Ишпан (венг. ispán) — должность главы администрации комитата в Венгерском королевстве, существовавшая с XI века по 1918 год. Ишпаны назначались венгерским королем из числа магнатов. (ru)
- Жупа́н (праслов. Županъ) — князь або керманич у південних слов'ян, керівник округу. (uk)
- Жупа́н (праслав. Županъ), у сербов «Великий жупан» — князь или старшина у южных славян, руководитель округа, области (края, страны) государства. (ru)
- І́шпан (жу́пан) ( угор. ispán, лат. comes, comes parochiae, comes castri, comes comitatus, comes provinciae) — посада голови адміністрації комітату в Угорському королівстві, яка існувала з XI століття до 1918 року. Ішпани призначались королем Угорщини з числа магнатів. (uk)
- Gespan [ɡəˈʃpaːn] (slawisch Župan) ist ein Titel eines Adligen. Der Begriff ist eine Entlehnung aus dem lateinischen sursum bzw. dem altfranzösischen suzerain („Oberhoheit, Oberherrschaft, Lehnsherr, Suzerän“) und entstammt dem spätrömischen Rechtssystem. Der Titel wurde vom fränkischen Reich adaptiert und überwiegend im 8. Jahrhundert an lokale mittelalterliche Stammesführer im west- und südslawischen Raum vergeben, mit der Absicht, abwehrbereite Pufferstaaten zwischen dem expandierenden Bulgarenreich und den Franken zu etablieren. Er stellt also eine Erhebung in den Adelsstand (comes als Graf einer Grenzmark) dar. Ihr Herrschaftsgebiet wurde entsprechend als Gespanschaft bezeichnet. (de)
- The ispán or count (Hungarian: ispán, Latin: comes or comes parochialis, and Slovak: župan) was the leader of a castle district (a fortress and the royal lands attached to it) in the Kingdom of Hungary from the early 11th century. Most of them were also heads of the basic administrative units of the kingdom, called counties, and from the 13th century the latter function became dominant. The ispáns were appointed and dismissed by either the monarchs or a high-ranking royal official responsible for the administration of a larger territorial unit within the kingdom. They fulfilled administrative, judicial and military functions in one or more counties. (en)
- Lo zupano (in ungherese ispán, in croato župan), anticamente anche giuppano, è un titolo amministrativo che era diffuso durante il Medioevo nell'Europa centrale e balcanica, corrispondente all'italiano gastaldo.Viene anche italianizzato in spano, soprattutto in riferimento a Filippo Buondelmonti degli Scolari, detto appunto Pippo Spano, che divenne ispán nel Regno d'Ungheria, Nel Friuli in passato lo zupano era il capo di un maso. (it)
- Een župan (uitspraak: zjoepan) is oorspronkelijk een middeleeuws leider van een stam in de West- en Zuid-Slavische gebieden. Later waren župans heersers over kleine vorstendommen (župa / županija, vgl. gouw) van verschillende stammen, en werden hen bepaalde bevoegdheden toegekend, onder andere militair, en in de rechtspraak, en waren dus eigenlijk vorsten-rechters. De versterkte burcht van een župan werd een grad genoemd. In Servië vinden we de benaming vooral terug in bronnen uit de 11e tot de 13e eeuw, in Kroatië werd de functie tot 1918 vervuld. Ook in Walachije werd de term gebruikt. (nl)
- Een ispán (Latijn: comes, Nederlands ook wel: gespan) is een Hongaarse adellijke of bestuurlijke titel. Oorspronkelijk stond een ispán aan het hoofd van een gebied dat afhankelijk was van een burcht, te vergelijken met een burggraaf, sinds de 11e eeuw in het koninkrijk Hongarije. De meesten van hen waren terzelfder tijd ook het hoofd van een of meerdere zogenaamde comitaten of graafschappen, waarmee ze enigszins met gouwgraven te vergelijken zijn. (nl)
- Zupano (em sérvio: жупан; romaniz.: župan; em grego medieval: ζουπάνος) ou jupano (em latim: iupanus) é um antigo título nobiliárquico, político e administrativo medieval típico dos povos eslavos e da região dos Bálcãs ocidentais (a antiga Iugoslávia). Um zupano era uma espécie de duque ou conde, responsável pelo governo de um território feudal e vassalo a um príncipe ou a um rei. Em algumas vezes, usam-se estes títulos ocidentais análogos (duque, marquês, conde) para designar os zupanos, como traduções não-literais. O território governado por um zupano é chamado de zupania (župa). (pt)
- Ispano (em latim: ispanus; em grego: ισπανός; romaniz.: ispanós; em húngaro: Ispán), zupano (em eslovaco: župan), conde ou conde paroquial (em latim: comes ou comes parochialis) foi o líder de um castelo distrital (fortaleza e territórios reais anexados a ele) no Reino da Hungria do começo do século XI. Muitos deles foram também chefes das unidades administrativas básicas do reino, chamados , e desde o século XIII a última função tornou-se dominante. Os ispanos foram nomeados e demitidos pelos monarcas ou um alto oficial régio responsável pela administração dum unidade territorial maior dentro do reino. Eles cumpriram funções administrativas, judiciais e militares num ou mais condados. (pt)
|
