| dbo:abstract
|
- Una carbonera, també coneguda com a pila de carbó o sitja, és un apilament de llenya tapada amb diferents capes de llenya verda, vegetals i terra que s'usava per obtenir carbó vegetal. Per fer-ho s'iniciava una combustió lenta al centre de la pila, per un forat central, i es regulava la carbonització de la fusta limitant la circulació d'aire mitjançant uns forats laterals. Generalment es feien servir branques petites d'alzina, que feia un carbó més energètic, però també s'emprava roure, om i faig. Un cop triada la fusta, s'apilava sobre un rotlle de sitja i es carbonitzava. El procés solia durar uns vuit dies. El producte final s'usava com a font d'energia a les fargues pirinenques i a les cuines, ja que mantenia el poder calorífic de la fusta però pesant menys. Aquesta pràctica estava molt estesa a Europa i es va iniciar durant l'edat mitjana, perdurant fins a la dècada dels 50, quan es va anar substituint pels combustibles fòssils o l'electricitat. A Catalunya aquesta feina la duien a terme picadors i carboners, que hi estaven especialitzats. Com que aquests treballadors vivien al costat mateix de la carbonera a prop hi solia haver una cabana o barraca de carboner que és on s'allotjaven els carboners. (ca)
- Milíř je už od starověku používané zařízení pro výrobu dřevěného uhlí. Zajišťuje pomalé hoření za minimálního přístupu vzduchu, ale při relativně vysoké teplotě, přičemž uvnitř milíře dochází ke karbonizaci dřeva. (cs)
- Ein Kohlenmeiler (kurz Meiler) ist ein bedeckter Holzhaufen, der von einem Köhler in Brand gesetzt wird, um Holzkohle zu erzeugen. Er wird auch als Platz-, Ringmeiler sowie Standmeiler bezeichnet, im Gegensatz zum . Weitere Varianten sind der Podestmeiler und der . (de)
- Karbigejo estas la loko, kie estas produktada la lignokarbo el ligno. Dum la historio ekzistis diversaj sistemoj. La plej konata estas kupolforma tipo, kiu estas uzata ĝis hodiaŭ. La unua datala priskribo kun desegno aperis en Eŭropo en la 16-a jarcento en la libro Pirotechnia de Vannocio Biringucio ĉirkaŭ la jaro 1535. En multaj eŭropaj lingvoj estas uzata simila termino por ĉi tiu tipo (germane: Meiler; finne: Miilu; ĉeĥe: milíř; pole: mielerz, svede: kolmila) kaj la procezo estas tute simile. En nordaj landoj (Svedio, Rusio) oni uzis rektangulan kaj multe pli grandan tipon, kiu aperis en la 19-a jarcento en la Alpoj. Ĝi ebligis la utiligon de kompletaj arboj post demeto de la branĉoj kaj bezonis malpli da manlaboro. Laŭ germana terminaro el la 18-a jarcento la vorto "Meiler" ne signifas pli ol la "loko, kie oni produktas lignokarbon" sendepende de la metodo. Poste pro la populareco de la kupolforma karbigejo, la signifo reduktiĝis al unu speciala, tre konata aspekto. Antaŭe ĝis la antikva tempo la karbigejo estis truo en la tero kun diametro de eble 1 metro, en kiu ekbrulis la ligno kaj poste estis kovrita por kontroli la aliron de aero. Lignokarbo estis bezonata por prudukti feron (reduktado de la erco kaj por atingi la altan temperaturon por forĝi) kaj por fandi metalojn. La asertoj de historiistoj, ke grekoj kaj romianoj uzis la karbigejon en la formo de kupolo (vidu la apudajn fotojn), kovrita per argilo, tero, filiko, musko aŭ turfo (razeno), ne estas pruveblaj. La historiaj dokumentoj estas malklaraj kaj multaj antikvaj aŭtoroj komplete ignoris la lokon kaj funkcion de karbigejoj. La arkeologio trovas multegajn subterajn karbigejojn kaj ne pli frue ol dum mezepoko eblas trovi rondajn artefaritajn ebenaĵojn en arbaroj, kiuj enhavas pli altan kvanton da lignokarbo ol la ĉirkaŭaĵo. Ofte multaj de ĉi tiuj ebenaĵoj troviĝas tute proksime. El kelkaj indikoj en la literaturo de klasikaj aŭtoroj oni povas konkludi, ke en antikva tempo la produktanto de lignokarbo mem portis sian produkton al la lokan merkaton aŭ liveris rekte al la konsumantoj en la domoj aŭ metiejoj. Ĝis hodiaŭ en multaj latindevenaj lingvoj la termino por la produktanto de lignokarbo t.e. lignokarbisto/karbigejisto, kiu funkciigas la karbigejon, kaj de la liveranto de lignokarbo, estas la sama. Ekzemple france (| Charbonnier, itale Carbonaio. En aliaj lingvoj ekzistas diversaj nomoj por la profesio de produktado kaj vendo (germane: Köhler aŭ Kohlenbrenner / Köhleträger; pole: węglarze aŭ węgielnicy). La ĉefa funkcio de la karbigejo dum sufiĉe longa tempo estis la utiligo de la arbaro. La transporto de la ligno el foraj kaj montaraj regionoj estis komplika kaj multekosta. Per la karbigejo oni transformis la lignon al produkto, kiu estis pli facile transportebla kaj povis disponigi brulaĵon en la lokoj, en kiuj ĝi estis bezonata. Eĉ post la malkovro kaj enkonduko de ŝtonkarbo la lignokarbo ne perdis sian rolon por la metalurgio kaj tradiciaj karbigejoj funkciis eĉ en industrilando ĝis la fino den la Dua Mondmilito. En pasinta tempo en karbigejo oni bruligis la lignon en limigita eniro de aero por fari la lignokarbon en la procezo (procedo) de seka distilado. La produktadon de la lignokarbo oni trovas ĝis hodiaŭa tempo, malgraŭ ke pli efika ekonomie estas la produktado en la modernaj lignokarbo-retortoj. Karbigejoj ekzistis jam en la romiaj tempoj en la 1-a ĝis la 4-a jc, kaj multe disvastiĝis en nuntempo post la disvolviĝo de gisejoj (metalurgio), ĉar multe da lignokarbo oni bezonis por fandi la metalojn el erco en fornercego (fandforno). La plej konvena loko por konstrui karbigejon estas la argila grundo kun iom da gruzo kaj sablo. Oni komencas la konstruon de t.n. "animo" t.e. kern-fosteto (vidu la apudan foton), apude de ĝi oni metas tri stangojn ligitajn supre. La "animon" oni ĉirkaŭigas per peĉozaj lignosplitetoj, betulŝelo kaj sekaj branĉetoj. Sekve oni metas lignon. Lignopecojn (ŝtipojn) oni metas tiel, ke ili estu la plej dense unu apud la alia iom klinitaj al la centra fosteto je angulo 70°. Ĉiujn etajn liberajn spacojn oni plenigas per branĉetoj kaj rabotaĵoj. Dum la konstruado oni strebas ricevi la kupolan formon de la karbigejo. Sekve oni kovras la tuton per branĉetoj kaj per musko, folioj de filiko kaj la tuton oni kovras per argilo, tero aŭ turfo (razeno) 30 cm dikan por ke ne eniru la aero, lasante tamen kelkajn truojn por ke la unua fajro ekbrulu sufiĉan parton de la lignokaj ke fariĝu alta temperaturo. Poste oni forprenas la "animon" kaj per torĉo sur la longa stango oni ekbruligas la internon de karbigejo. Post la akiro de sufiĉe da fajro (tion pritaksas sperta lignokarbisto/karbigejisto) oni fermas per tero aŭ argilo ĉiujn truojn sur la karbigejo. La procezo (procedo) kontrolata devas esti tage kaj nokte, kaj eniron de la aero oni regulas per farado de truoj en la kovraĵ-tavolo kaj per fermado de fendoj. Tio daŭras de unu semajno ĝis unu monato kaj tio dependas de la speco de ligno kaj grandeco de la karbigejo. La seka ligno transformiĝas al lignokarbo pli rapide kaj oni ricevas pli bonan kvaliton de ĝi. La malrapida procedo donas pli da lignokarbo. La karbigejistoj diferencigas du specojn de lignokarbo la la molan kaj malmolan. La malmolan lignokarbon oni ricevas de la ligno de kverko, fago, karpeno, frakseno kaj la molan lignokarbon de la ligno de betulo, alno, tremolo, kastaneo kaj tute malofte de la pingloarboj (abio, lariko, pino). La bonkvalita lignokarbo estas blunigra, briletanta, facile rompebla, se oni batas ĝin donas la sonon. Bruliĝas kiel kurta blua ardanta flamo sen fumo, sen aromo kaj sen krakado. Karbigejo povis esti ankaŭ gudrejo se oni konstruis ĝin de la lignopecoj de peĉpino.Lignokarbistoj (karbigejistoj) same kiel gudristoj aŭ peĉistoj apartenis al la profesigrupo malalta en la socio, tre mizera kaj ofte nomata per malbelaj epitetoj pro la malpuraj vestaĵoj aŭ fuma odoro. De 100 kg da kruda ligno oni ricevas meze ĉirkaŭ 30 kg da lignokarbo. (eo)
- A charcoal pile or charcoal clamp is a carefully arranged pile of wood, covered by turf or other layer, inside which a fire is lit in order to produce charcoal. The pile is tended by a charcoal burner. It is similar to a charcoal kiln, but the latter is usually a permanent structure made of materials such as stone. (en)
- Txondorra, egur ikatza egiteko xedeaz, ikazkinek eraikitzen zuten egur meta da. Gaur egun ere, noizbehinka egiten dira txondorrak, antzinako lanbideen erakustaldi gisa. Egurra, oro har, pago, haritz, gaztainondo edo ezpelarena izaten da, eta plazan bilduriko egurraren gainean lurra eta bestelako gaiak —orbela, ira edo adaxkak, kasu— ezartzen dira hura estaltzeko. Txondor bakoitzean 50.000 kilo egur inguru pilatzen dituzte guztira. Su eman eta egun batzuen buruan egurra ura galdu eta ikatz bihurtua izaten da, erre-egosi prozesua egin eta gero. (eu)
- Una carbonera es una pila de leña cubierta de arcilla para el carboneo, es decir, para la obtención de carbón vegetal. (es)
- La carbonaia era una tecnica molto usata in passato in gran parte del territorio alpino, subalpino e appenninico, per trasformare la legna, preferibilmente di faggio, ma anche di abete, larice, frassino, castagno, cerro, pino e pino mugo, in carbone vegetale. Nonostante questa tecnica abbia subito piccoli cambiamenti nel corso dei secoli, la carbonaia ha sempre mantenuto una forma di montagnola conica, formata da un camino centrale e altri cunicoli di sfogo laterali, usati con lo scopo di regolare il tiraggio dell'aria. Il procedimento di produzione del carbone sfrutta la pirolisi una sorta di combustione imperfetta del legno, che avviene in condizioni di scarsa ossigenazione. (it)
- Een meiler of mijler is een tijdelijke constructie om houtskool te bereiden door pyrolyse, de droge destructieve destillatie van hout. Een houtskoolmeiler bestaat uit een enkele meters grote stapel van ongeveer 160 cm lange, ontschorste stammen met voldoende tussenruimte. Het geheel wordt luchtdicht afgedekt met vochtige plaggen en een laag zand. Onderaan zijn er een paar luchtgaten, die kunnen worden afgesloten. Wanneer er voldoende hout is opgestapeld, dekt de kolenbrander de meiler af met plaggen en een laag zand en steekt de meiler in brand. Na minstens een maand branden, waarbij de lucht- en rookgaten voortdurend veranderd worden, koelt het geheel enkele weken af. De stapel wordt ontmanteld en de houtskool afgevoerd. De meilenbouwers en kolenbranders leefden in plaggenhutten in de buurt van de meilers. Op de plaats waar een meiler heeft gestaan, zijn nog rode verkleuringen in het zand te zien. Meilers of vergelijkbare constructies zijn ook gebruikt voor de productie van ijzer en baksteen. (nl)
- Mielerz – stos drewna gorszej jakości technicznej ułożony w kształcie kopuły, przykryty gliną, ziemią lub darnią. W mielerzach spalano drewno z małym, kontrolowanym dostępem powietrza w celu wytworzenia węgla drzewnego w procesie suchej destylacji. Wypalanie węgla drzewnego w mielerzach stosuje się sporadycznie do dnia dzisiejszego, choć z ekonomicznego punktu widzenia wydajniejsze są retorty, Wypalanie w mielerzach znane było już w okresie wpływów rzymskich I-IV w n.e., a rozpowszechniło się w czasach nowożytnych wraz z rozwojem metalurgii, która potrzebowała dużych jego ilości do wytopu metali z rud. Według starych receptur wodę cuchnącą i zgniłą przy pomocy węgla czyniono zdatną do picia, tym samym sposobem można było cuchnącemu mięsu odebrać woń paskudną lub uwolnić zboże stęchłe od nieprzyjemnego fetoru. Węgiel drzewny lipowy nadawał się do usuwania z wódki niedobrego zapachu, który nadaje jej olejek fuzlowy. Węgiel powszechnie stosowany był w samowarach popularnych na obszarze carskiego imperium. Nie mniej ważnym było użycie węgla, zwłaszcza lipowego, do wyrobu prochu strzelniczego. Węgiel drzewny ceniony jest w chemii spożywczej i przy wyrobie pewnych gatunków filtrów. Najodpowiedniejszym gruntem pod mielerz jest grunt gliniasty z domieszką żwiru i piasku. Często nowe mielerze zakładano na wcześniejszym miejscu. Budowę mielerza rozpoczyna się przez postawienie „duszy”, czyli słupka, obok którego umieszcza się trzy u góry związane żerdzie. „Duszę” obkłada się smolnymi (przeżywiczonymi) drzazgami, korą brzozową i suchymi gałązkami. Następnie układa się drewno. Polana stawia się tak, by jak najszczelniej do siebie przylegały i były pochylone w stronę środkowego słupa pod kątem około 70°. Drobne luki i szczeliny wypełnia się gałęziami lub wiórami. Przy układaniu powinno się uzyskać kopulasty kształt mielerza. Następnie całość obkłada się gałęziami i wykonuje się „oponę”, czyli powłokę z darni, mchu czy liści paproci i całość przysypuje się ziemią, gliną na grubość około 30 cm, celem utrudnienia dostępu powietrza, pozostawiając jednak kilka otworów aby pierwszy ogień objął odpowiednio dużo drewna i wytworzył wysoką temperaturę. Na koniec wyjmuje się „duszę” i pochodnią na długiej tyczce zapala się środek mielerza. Po uzyskaniu właściwego obłożenia ogniem – według oceny doświadczonego węglarza (budnika) – zasypuje się wszystkie otwory w mielerzu. Wypał musi być kontrolowany w dzień i w nocy. Dostęp powietrza reguluje się poprzez przebijanie w oponie otworów lub zasypywanie spękanych miejsc. Mielerz pracuje w zależności od wielkości i gatunku zwęglanego drewna od tygodnia do miesiąca. Drewno suche zwęgla się szybciej i daje lepszy produkt, wypalanie staranne i powolne skutkuje większą masą węgla. Dawni węglarze rozróżniali dwa gatunki węgla – twardy i miękki. Twardy uzyskiwano z drewna dębowego, bukowego, grabowego i jesionowego, miękki natomiast z brzozy, olszy, osiki i rzadziej z drzew iglastych. Dobrej jakości węgiel ma barwę błękitnoczarną, lśniącą, daje się względnie łatwo łamać, a przy uderzeniu dzwoni. Pali się krótkim błękitnym płomieniem bez dymu, zapachu i trzeszczenia. Mielerz czasem bywał zarazem smolarnią – wtedy, gdy kopułę układano z polan żywicznej sośniny. Węglarze, zwani także węgielnikami, wspólny los dzielili ze smolnikami i dziegciarzami, stanowiąc razem grupę zawodową o niskim poważaniu wśród ogółu ludności, obdarzaną często niewybrednymi epitetami, a to głównie ze względu na brudny strój i zapach dymu.
* Mielerz w skansenie w Niemczech
* Ułożenie drewna przed przykryciem ziemią (około 1890 roku)
* Schemat mielerza (pl)
- En kolmila eller mila är en anordning för framställning av träkol och en del andra produkter genom torrdestillation av ved. Den är konstruerad för kontrollerad upphettning av veden utan, eller med begränsad, syretillförsel. Framställningsprocessen kallas kolning. (sv)
|
| rdfs:comment
|
- Milíř je už od starověku používané zařízení pro výrobu dřevěného uhlí. Zajišťuje pomalé hoření za minimálního přístupu vzduchu, ale při relativně vysoké teplotě, přičemž uvnitř milíře dochází ke karbonizaci dřeva. (cs)
- Ein Kohlenmeiler (kurz Meiler) ist ein bedeckter Holzhaufen, der von einem Köhler in Brand gesetzt wird, um Holzkohle zu erzeugen. Er wird auch als Platz-, Ringmeiler sowie Standmeiler bezeichnet, im Gegensatz zum . Weitere Varianten sind der Podestmeiler und der . (de)
- A charcoal pile or charcoal clamp is a carefully arranged pile of wood, covered by turf or other layer, inside which a fire is lit in order to produce charcoal. The pile is tended by a charcoal burner. It is similar to a charcoal kiln, but the latter is usually a permanent structure made of materials such as stone. (en)
- Txondorra, egur ikatza egiteko xedeaz, ikazkinek eraikitzen zuten egur meta da. Gaur egun ere, noizbehinka egiten dira txondorrak, antzinako lanbideen erakustaldi gisa. Egurra, oro har, pago, haritz, gaztainondo edo ezpelarena izaten da, eta plazan bilduriko egurraren gainean lurra eta bestelako gaiak —orbela, ira edo adaxkak, kasu— ezartzen dira hura estaltzeko. Txondor bakoitzean 50.000 kilo egur inguru pilatzen dituzte guztira. Su eman eta egun batzuen buruan egurra ura galdu eta ikatz bihurtua izaten da, erre-egosi prozesua egin eta gero. (eu)
- Una carbonera es una pila de leña cubierta de arcilla para el carboneo, es decir, para la obtención de carbón vegetal. (es)
- En kolmila eller mila är en anordning för framställning av träkol och en del andra produkter genom torrdestillation av ved. Den är konstruerad för kontrollerad upphettning av veden utan, eller med begränsad, syretillförsel. Framställningsprocessen kallas kolning. (sv)
- Una carbonera, també coneguda com a pila de carbó o sitja, és un apilament de llenya tapada amb diferents capes de llenya verda, vegetals i terra que s'usava per obtenir carbó vegetal. Per fer-ho s'iniciava una combustió lenta al centre de la pila, per un forat central, i es regulava la carbonització de la fusta limitant la circulació d'aire mitjançant uns forats laterals. (ca)
- Karbigejo estas la loko, kie estas produktada la lignokarbo el ligno. Dum la historio ekzistis diversaj sistemoj. La plej konata estas kupolforma tipo, kiu estas uzata ĝis hodiaŭ. La unua datala priskribo kun desegno aperis en Eŭropo en la 16-a jarcento en la libro Pirotechnia de Vannocio Biringucio ĉirkaŭ la jaro 1535. En multaj eŭropaj lingvoj estas uzata simila termino por ĉi tiu tipo (germane: Meiler; finne: Miilu; ĉeĥe: milíř; pole: mielerz, svede: kolmila) kaj la procezo estas tute simile. En nordaj landoj (Svedio, Rusio) oni uzis rektangulan kaj multe pli grandan tipon, kiu aperis en la 19-a jarcento en la Alpoj. Ĝi ebligis la utiligon de kompletaj arboj post demeto de la branĉoj kaj bezonis malpli da manlaboro. Laŭ germana terminaro el la 18-a jarcento la vorto "Meiler" ne signifas (eo)
- La carbonaia era una tecnica molto usata in passato in gran parte del territorio alpino, subalpino e appenninico, per trasformare la legna, preferibilmente di faggio, ma anche di abete, larice, frassino, castagno, cerro, pino e pino mugo, in carbone vegetale. (it)
- Een meiler of mijler is een tijdelijke constructie om houtskool te bereiden door pyrolyse, de droge destructieve destillatie van hout. Een houtskoolmeiler bestaat uit een enkele meters grote stapel van ongeveer 160 cm lange, ontschorste stammen met voldoende tussenruimte. Het geheel wordt luchtdicht afgedekt met vochtige plaggen en een laag zand. Onderaan zijn er een paar luchtgaten, die kunnen worden afgesloten. Wanneer er voldoende hout is opgestapeld, dekt de kolenbrander de meiler af met plaggen en een laag zand en steekt de meiler in brand. Na minstens een maand branden, waarbij de lucht- en rookgaten voortdurend veranderd worden, koelt het geheel enkele weken af. De stapel wordt ontmanteld en de houtskool afgevoerd. De meilenbouwers en kolenbranders leefden in plaggenhutten in de buu (nl)
- Mielerz – stos drewna gorszej jakości technicznej ułożony w kształcie kopuły, przykryty gliną, ziemią lub darnią. W mielerzach spalano drewno z małym, kontrolowanym dostępem powietrza w celu wytworzenia węgla drzewnego w procesie suchej destylacji. Mielerz czasem bywał zarazem smolarnią – wtedy, gdy kopułę układano z polan żywicznej sośniny. Węglarze, zwani także węgielnikami, wspólny los dzielili ze smolnikami i dziegciarzami, stanowiąc razem grupę zawodową o niskim poważaniu wśród ogółu ludności, obdarzaną często niewybrednymi epitetami, a to głównie ze względu na brudny strój i zapach dymu. (pl)
|
.jpg){kind=link}
