| dbo:abstract
|
- Propinační právo (jus educilli), neboli výčepní právo, bývalo výhradní právo „v jistém určitém okršlku pivo vařiti a kořalku páliti i oboje prodávati.“ Spojeno s ním bylo i oprávnění vybírat poplatky za dovoz cizího piva a jiných alkoholických nápojů. Šlo tedy o monopol prodeje, naopak odlišnými od něj byly tzv. nápojové závazky vyplývající z (jura bannaria), které někoho nutily odebírat pivo, víno či lihové nápoje od určitého subjektu, např. jen z panského výčepu. V českých zemích šlo především o výčepní právo k pivu, které jako zvláštní výsadu získávala od panovníka nejdříve královská města, později i šlechta. Mezi šlechtou a městy ale vznikl o výkon tohoto práva spor, který byl urovnán až Svatováclavskou smlouvou roku 1517, ta ustanovila, že toto právo patří všem třem stavům (pánům, rytířům i královským městům) a že na území královských měst bude zachován jejich monopol. Ve městech bylo pivo vařeno především po jednotlivých domech, pivovary byly zakládány ve větší míře až šlechtou od 16. století, a bylo vařeno buď společně, nebo je vařil jeden měšťan po druhém. Tento druhý způsob byl však zakázán dekretem z roku 1786, protože „měšťané většinou jeden u druhého se svými rodinami a domácími lidmi pili a tím svých živností zanedbávali.“ Monopol propinačního práva byl narušen až roku 1848, kdy už mohl za finanční náhradu zřídit pivovar kdokoli a definitivně byl zrušen zemskými zákony k roku 1869. Opět ale za náhradu skládanou do zemské pokladny, např. v Čechách šlo o 5 000 zlatých za zřízení pivovaru, z které byl financován tzv. propinační fond, jež poté sloužil k náhradám ztrát dosavadních držitelů monopolu propinačního práva. I poté se však výčepní právo jako monopol udrželo ještě nějakou dobu např. v Haliči, na Bukovině nebo v ruském Polsku. (cs)
- Das Recht der Propination (lat. ius propinationis zu propinare = verabreichen) war ein Privileg des polnischen Landadels (szlachta). Es gewährte Grundbesitzern ein Monopol auf die Herstellung und den Ausschank alkoholischer Getränke, insbesondere von Bier und Schnaps in ihrem Gutsgebiet. In vielen Fällen überstiegen die Gewinne aus der Propination die aus der landwirtschaftlichen Produktion. Die Propination war ein Stützpfeiler der polnischen Wirtschaft und zugleich ein Grund für den Antisemitismus der ländlichen Bevölkerung. Im Gegensatz zu den leibeigenen Bauern wurden die Propinationsrechte fast ausschließlich von Juden gepachtet, die von den meisten anderen Berufen ausgeschlossen waren und das örtlich angebaute Getreide zu Alkohol brennen und verkaufen durften. In den von jüdischen Pächtern betriebenen Wirtshäusern tranken viele Gäste auf Kredit und verschuldeten sich damit zusätzlich zu den ihren Grundherrn geschuldeten Abgaben, die ebenfalls von jüdischen Gutsverwaltern eingetrieben wurden. In der Regel umfasste die Propination folgende Bestimmungen:
* Abhängigen Bauern war untersagt, Alkohol zu beschaffen, der nicht in der Destillerie des Großgrundbesitzers hergestellt worden war.
* Alternativ konnte ihnen gestattet werden, selber Alkohol zu produzieren und dafür eine Abgabe zu zahlen, die sich nach der produzierten Menge richtete.
* Die Bauern mussten zu bestimmten Anlässen wie Familienfestlichkeiten, bei Kirchweihen oder an Sonn- und Feiertagen eine festgelegte Mindestmenge Wodka oder Okovita vom Grundbesitzer kaufen. Kamen sie dieser Pflicht nicht nach, wurde die fehlende Menge vor ihrem Haus vernichtet und ihnen berechnet. Entsprechende Gesetze entstanden zuerst im 16. Jahrhundert und waren im 17. Jahrhundert weit verbreitet. Nach den Teilungen Polens 1795 galten sie im preußischen Teil bis 1845, in Galizien bis 1889 und im russischen Teil bis 1898. Der Konsumzwang führte zu verbreitetem Alkoholismus, was im 19. Jahrhundert zur Abschaffung der Propinationsbestimmungen führte. (de)
- Propination laws were a privilege granted to Polish szlachta that gave landowners a monopoly over profits from alcohol consumed by their peasants. Propination is a historical right to distill spirits. In many cases, profits from propination exceeded those from agricultural production or other sources. These laws usually included:
* peasants were not allowed to purchase any alcohol not produced in their owner's distillery
* alternatively, they could be allowed to brew their own drinks but had to pay a fee according to the amount produced
* peasants had to buy at least a given quota of vodka or okovita. Those who didn't comply had the remaining amount dumped in front of their houses and had to pay the costs. These laws first appeared in the 16th and were widespread by the 17th century. They lasted until 1845 (Prussian partition), 1889 (Galicia) and 1898 (Russian Partition). Propination was the main cause for massive alcoholism in Poland; also, because taverns in rural region were leased nearly exclusively to Jews who took part in enforcing these privileges, it was also a major reason for anti-semitism among peasants. (en)
- Propinacja (łac. propinatio) – wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży piwa, gorzałki i miodu w obrębie jego dóbr oraz przywilej do sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów. Sprzedaż pańskiego alkoholu odbywała się w karczmie pańskiej, w której obowiązywał zakaz sprzedaży obcego alkoholu. Przywilej propinacji dzierżawiony był często przez Żydów, sołtysów lub karczmarzy, a dochody właściciela dóbr z propinacji często przekraczały te z innych form działalności. Niejednokrotnie pan feudalny zmuszał chłopów do zakupu trunków w swoich karczmach lub nakładał opłaty na chłopów produkujących napoje alkoholowe na własne potrzeby. Kiedy chłop nie wykupił narzuconej mu ilości piwa czy wódki, przypadającą na niego ilość alkoholu wylewano w jego chałupie, a on i tak za alkohol musiał zapłacić. Dochodziło do tego, że nie chciano na wsi zawierać ślubów z obawy przed płaceniem za narzucony przez właściciela dóbr zbyt wysoki kontyngent wódki. Karl Grolmann w tej sprawie twierdził: czego nie wydarto chłopu daninami, pańszczyzną, odbierano pośrednio przez wódkę. Prawo propinacji znosiło tym samym obowiązek sprzedaży alkoholu z miast królewskich, a dawało uprawnienia właścicielom ziemskim. W Polsce propinacja wprowadzona została ustawą sejmową w 1496 r., a rozpowszechniła w XVII wieku.Zasadniczy statut wolności propinacyjnej z r. 1496 brzmi: Znosimy na zawsze nadużycie, t.j. zmuszanie poddanych, aby do domów i karczem przyjmowali piwo z miast królewskich, stanowiąc, aby panowie wsi i ich poddani w tej wolności byli zachowani, iż wolno każdemu piwa i inne trunki skądkolwiekbądź brać i we wsiach ich warzyć i warzyć kazać i wolno użytkować bez wszelkiej obawy z naszej strony, lub starostów naszych zakazu, aresztowania lub kary. Propinacja służyła miastom królewskim w ich granicach: z czego pochodził znakomity rodzaj dorobku miejskiego. Nie wolno było do miast królewskich przywozić piwa z dóbr szlachty lub z innych miast. (...) wolno było szlachcie w mieście królewskiem mieszkającej wyrabiać dla siebie trunki mocne, bez opłaty żadnej; lecz nie wolno ich było sprzedawać. Do prawa tego rościli też pretensje Kozacy. Ugoda zborowska w punkcie 11 głosiła: Gorzałki [Kozacy] szynkować nie mają krom [oprócz] tego co na swoją potrzebę zrobią co hurtem wolno im będzie sprzedać (...) . Propinację zniesiono ostatecznie w zaborze pruskim w 1845, w Galicji w 1889, a w zaborze rosyjskim w 1898. Według innego źródła prawo propinacji istniało w Galicji w kolejnych latach, a wskutek zabiegów galicyjskich szynkarzy stowarzyszonych w Centralnym Związku Krajowym Gospodnio-Szynkarskim (kierowanym przez Krzysztofa Janowicza), w 1905 przewidziano ustanie propinacji w 1911 i w tym roku miała wejść w życie ustawa o koncesjach szynkarskich. (pl)
- Пропіна́ція (пол. Propinacja, від лат. Propinare — розливати, частувати), Пропінаційне право — специфічна риса польського феодалізму, полягала у монопольному праві шляхти на виробництво алкоголю, поєднане із примусом до його купівлі селянами своїх маєтностей. Була поширена на території Речі Посполитої, а після її розділу, поступово ліквідована пруською, австрійською та російською владою протягом ХІХ століття. Пропінація, будучи фактично, примусовим споюванням селян, мала на меті також і вилучення у них того невеликого залишку коштів, який вони отримували із обробітку землі. Не мала аналогів в інших країнах Європи. Відповідно до сучасних уявлень міжнародного права може бути трактована як одна із форм злочинів проти людства. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Propinační právo (jus educilli), neboli výčepní právo, bývalo výhradní právo „v jistém určitém okršlku pivo vařiti a kořalku páliti i oboje prodávati.“ Spojeno s ním bylo i oprávnění vybírat poplatky za dovoz cizího piva a jiných alkoholických nápojů. Šlo tedy o monopol prodeje, naopak odlišnými od něj byly tzv. nápojové závazky vyplývající z (jura bannaria), které někoho nutily odebírat pivo, víno či lihové nápoje od určitého subjektu, např. jen z panského výčepu. (cs)
- Das Recht der Propination (lat. ius propinationis zu propinare = verabreichen) war ein Privileg des polnischen Landadels (szlachta). Es gewährte Grundbesitzern ein Monopol auf die Herstellung und den Ausschank alkoholischer Getränke, insbesondere von Bier und Schnaps in ihrem Gutsgebiet. In vielen Fällen überstiegen die Gewinne aus der Propination die aus der landwirtschaftlichen Produktion. In der Regel umfasste die Propination folgende Bestimmungen: (de)
- Propination laws were a privilege granted to Polish szlachta that gave landowners a monopoly over profits from alcohol consumed by their peasants. Propination is a historical right to distill spirits. In many cases, profits from propination exceeded those from agricultural production or other sources. These laws usually included: These laws first appeared in the 16th and were widespread by the 17th century. They lasted until 1845 (Prussian partition), 1889 (Galicia) and 1898 (Russian Partition). (en)
- Propinacja (łac. propinatio) – wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży piwa, gorzałki i miodu w obrębie jego dóbr oraz przywilej do sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów. Sprzedaż pańskiego alkoholu odbywała się w karczmie pańskiej, w której obowiązywał zakaz sprzedaży obcego alkoholu. Propinacja służyła miastom królewskim w ich granicach: Do prawa tego rościli też pretensje Kozacy. Ugoda zborowska w punkcie 11 głosiła: . (pl)
- Пропіна́ція (пол. Propinacja, від лат. Propinare — розливати, частувати), Пропінаційне право — специфічна риса польського феодалізму, полягала у монопольному праві шляхти на виробництво алкоголю, поєднане із примусом до його купівлі селянами своїх маєтностей. Була поширена на території Речі Посполитої, а після її розділу, поступово ліквідована пруською, австрійською та російською владою протягом ХІХ століття. Пропінація, будучи фактично, примусовим споюванням селян, мала на меті також і вилучення у них того невеликого залишку коштів, який вони отримували із обробітку землі. (uk)
|
