| dbo:abstract
|
- Pizamar je slovanské božstvo zmiňované Knýtlingságou z poloviny 13. století. Ta uvádí že jeho modla stála na poloostrově na Rujáně a byla spálena roku 1168 dánským biskupem Absalonem. Funkce tohoto boha není známa, stejně tak je nejistá původní podoba jeho jména. Ta mohla znít například Bezmiar či Bezmir, zatímco Karel Jaromír Erben vykládal Pizamar jako Běsomar – sluneční božstvo totožné s Bělbohem a protivníka Černoboha. Podle Zdeňka Váni mohl být Pizamar, stejně jako jiná rujánská božstva, tedy Rujevít, Porevít, Porenut, Turupit a Černohlav, místní variantou Svantovíta, hlavního božstva Ránů. (cs)
- Pizamar (Old Icelandic Pizamarr) is a Slavic deity worshipped on Rügen. His statue was overthrown by the Danes in 1168 together with statues of other gods on Rügen. He is mentioned only in Knýtlinga saga, which, however, does not give the functions of the god or his image. Nowadays his name may be transcribed into English as Pachomir, Pachemir. The Gesta Danorum and Knýtlinga saga describe the conquest of Rügen by the Danes. Both sources describe the destruction of the temple of Svetovit on Arkona, then the temples of Ruyevit, Porevit and Porenut in Charenza. The Knýtlinga saga, however, mentions further conquests, which are no longer described by the Gesta Danorum, and mentions the god Pizamar, who was worshipped in the nearby gord of Asund, nowadays identified with Zagard nearby the Black Lake: The fifth god was called Pizamar. He was in Asund, such was the name of the place. This god was also burned. There was also a god called Tjarnaglofi, he was their god of victory, and he went with them into battle. He had a silver moustache. It was he who resisted longest, but on the third winter they captured him. And on that journey they Christianized five thousand. Old Icelandic original textEt fimmta goð hét Pizamarr; hann var á Ásund, svá heitir einn staðr; hann var ok brendr. Þá hét ok Tjarnaglófi, hann var sigrgoð þeirra, ok fór hann í herfarar með þeim; hann hafði kanpa af silfri; hann helz lengst við, en þó fengu þeir hann á þriðja vetri þar eptir; en þeir kristnuðu alls á landinu V þúsundir í þeirri ferð. There is general agreement that the Icelandic -marr corresponds to the Slavic suffix -mir (Proto-Slavic *-mirъ) found in many Slavic given names, which was adapted to the Old Icelandic phonetic system, but controversy arose over the reading of the first part of the theonym. The first letter was generally read as b or v (w): Aleksander Brückner read the name as Wszemir or Wyszemir, while others read it as Bezmir or Bezmiar, Běsomar, Bisomir, Bisomar, Bjessamar, Pečimir, and also as a continuation of the Proto-Slavic *bez(ъ)měrъ "unlimited strength". Such etymologies, however, have drawbacks. Slavic words beginning with ⟨v⟩ in Old Icelandic were also written by initial v/w, cf. Old Icelandic warta ← Slavic *vor(o)ta, OI Waldimarr ← Slavic *Vol(o)dimār, etc., and words beginning with ⟨b⟩ were also written with an initial b, cf. OI Burisleif ← Slavic *Boleslavъ. Furthermore, Slavic words beginning with ⟨p⟩ were always written with an initial p, cf. OI polydi ← Slavic *poľudje, OI Palteskija ← Slavic *Polteskъ. Readings that contain an initial B or V/W should be considered unjustified. According to Michał Łuczynski, the correct reading of the Slavic sound of the theonym is simple. In Old Icelandic borrowings from Slavic the letter z can reflect Slavic consonant ⟨c⟩, cf. OI dyfliza ← Slavic *tīmīnica, ⟨š⟩ cf. OI kaza ← Slavic *kaša, or possibly ⟨s⟩. This would allow one to reconstruct the segment as *Pica-, *Piša-, or *Pisa-. In loans to Old Icelandic, the Slavic vowel ⟨o⟩ was sometimes rendered as a after a consonant, cf. OI sabaló ← Slavic *sobolji, OI taparöks ← Slavic *topor-, etc.; this would allow reconstruction of the segment as *Pico-, *Pišo-, or *Piso-. An analysis of Slavic given names loans shows that the letter i in Old Icelandic, in addition to corresponding to Slavic ⟨i⟩ and ⟨y⟩, also corresponds to ⟨ě⟩, cf. OI Zytzebor (with the exchange i ↔ y) ← Old Polabian *Sieciebor. This would allow reconstruction of the theonym as *Pěcomirъ, *Pěšomirъ, or *Pěsomirъ. The forms with ⟨s⟩ or ⟨š⟩ must be rejected, since there are no attestations of this type of names in Slavic languages. Instead, the materials contain names similar to the form *Pěcomirъ, such as the Moravian given name Pačemirъ (9th century), or the Old Slovene female given name Pačemira (9th-10th century). The Polabian theonym would thus read *Pěčomirъ and would be a phonetic variant of the name Proto-Slavic given name *Pačemirъ with a → e apophony and an exchange of -e- for -o-, while ⟨č⟩ became devoiced to ⟨c⟩ in Old Icelandic. The name *Pačemirъ is composed of the Proto-Slavic *pače "more (used to form the comparative degree)" and the suffix *-mirъ, and the whole name would mean "more peaceful", "may he be (more) peaceful", "may he have more peace (mir)", and would be a wishing name. According to Łuczynski, this name may have referred to Svetovit (-Ruyevit), which was meant to alleviate the impetuous nature of the god. Henryk Łowmiański, on the other hand, decided that it was the name of an "illustrious deceased" who was accidentally considered a deity by the chronicler. (en)
- Pizamar (staroislandzkie Pizamarr) – bóstwo słowiańskie czczone na Rugii. Jego posąg został obalony przez Duńczyków 1168 razem z posągami innych bogów na Rugii. Wymieniony on jest tylko w Knýtlinga saga, która nie podaje jednak funkcji boga ani jego wyobrażenia. Współcześnie jego imię odczytywane jest jako Paczymir, Paczemir. W Gesta Danorum oraz Knýtlinga saga opisywany jest podbój Rugii przez Duńczyków. Oba źródła opisują zniszczenie świątyni Świętowita w Arkonie, następnie świątyń Rujewita, Porewita i Porenuta w Korzenicy. Knýtlinga saga jednak wymienia dalsze podboje, których nie opisuje już Gesta Danorum, i wymienia boga Pizamara, który był czczony w pobliskim grodzie Asund, identyfikowanym z Zagardem nad (ang.): Piąty bóg nazywał się Pizamar z miejsca zwanego Asund i został zniszczony przez ogień. Był też Tjarnaglofi, ich bóg zwycięstwa, który towarzyszył im w kampaniach wojskowych. Miał srebrne wąsy i stawiał opór dłużej niż inni, ale jego również udało się po latach dostać. W sumie podczas tej wyprawy ochrzczono pięć tysięcy. Panuje powszechna zgoda, że islandzkie -marr odpowiada słowiańskiemu przyrostkowi -mir (prasłowiańskie *-mirъ) znajdującemu się w wielu imionach, które zostało dostosowane do staroislandzkiego systemu fonetycznego, kontrowersje sprawiał jednak odczyt pierwszego fragmentu teonimu. Pierwszą literę na ogół odczytywano jako ⟨b⟩ lub ⟨w⟩: Aleksander Brückner odczytywał imię jako Wszemir lub Wyszemir, inni odczytywali je jako Bezmir lub Bezmiar, Běsomar, Bisomir, Bisomar, Bjessamar, Pečimir, a także jako kontynuant prasł. *bez(ъ)měrъ ‘nieograniczona siła’. Takie etymologie mają jednak wady. Słowiańskie słowa zaczynające się [w] w staroislandzkim zapisywano przez początkowe ⟨w⟩ lub ⟨v⟩ (por. sisl. warta ← słow. *vor(o)ta, sisl. Waldimarr ← słow. *Vol(o)dimār itd.), a słowa zaczynające się na [b] także zapisywano z początkowym ⟨b⟩ (por. sisl. Burisleif ← słow. *Boleslavъ). Ponadto słowiańskie słowa zaczynające się na [p] zawsze zapisywano z początkowym ⟨p⟩ (por. sisl. polydi ← słow. *poľudje, sisl. Palteskija ← słow. *Polteskъ). Odczyty, które zawierają początkowe ⟨b⟩ lub ⟨w⟩/⟨v⟩ należy uznać za nieuzasadnione. Według Michała Łuczyńskiego możliwe jest poprawne odczytanie teonimu poprzez analizę zapożyczeń. W staroislandzkich pożyczkach ze słowiańskiego ⟨z⟩ może oddawać słowiańskie [c] (por. sisl. dyfliza ← słow. *tīmīnica, ⟨š⟩ por. sisl. kaza ← słow. *kaša), lub ewentualnie [s]. To pozwalałoby rekonstruować człon jako *Pica-, *Piša-, lub *Pisa-. W pożyczkach do staroislandzkiego słowiańskie [o] czasami po spółgłosce było oddawane jako ⟨a⟩ (por. sisl. sabaló ← słow. *sobolji, sisl. taparöks ← słow. *topor- itd.), a to pozwalałoby na rekonstrukcję członu jako *Pico-, *Pišo-, lub *Piso-. Z analizy pożyczek imion słowiańskich wynika, że litera ⟨i⟩ w staroislandzkim oprócz tego, że odpowiada słowiańskiemu [i] oraz [y], odpowiada także [ě] (por. sisl. Zytzebor (z wymianą i ↔ y) ← staropołabski *Sieciebor). To pozwalałoby na rekonstrukcję teonimu jako *Pěcomirъ, *Pěšomirъ, lub *Pěsomirъ. Formy z [s] lub [š] należy odrzucić, gdyż nie ma poświadczeń tego typu imion w językach słowiańskich. W materiałach znajdują się za to imiona podobne do formy *Pěcomirъ, np. wielkomorawskie imię Pačemirъ (IX w.), czy starosłoweńskie imię żeńskie Pačemira (IX-X w.). Połabski teonim brzmiałby więc *Pěčomirъ i byłby wariantem fonetycznym imienia *Pačemirъ (spolszczone jako Paczymir) z przegłosem a → e i wymianą -e- na -o-, natomiast [č] ubezdźwięczniło się do [c] w języku staroislandzkim. Imię *Pačemirъ składa się z prasł. *pače ‘bardziej’ i przyrostka *-mirъ, a całe imię oznaczałoby ‘bardziej spokojny’, ‘niech będzie (bardziej) spokojny’, ‘niech ma więcej spokoju (miru)’, i byłoby imieniem życzeniowym. Według Łuczyńskiego nazwa ta mogła dotyczyć się Świętowita (-Rujewita), która miała załagodzić żywiołowy charakter boga. Henryk Łowmiański uznał natomiast, że było to imię „znakomitego zmarłego”, który przypadkowo został uznany przez kronikarza za bóstwo. (pl)
|
