| dbo:abstract
|
- Pachacuti Yupanqui (Pachacútec, "el que fa tornar la terra") fou el novè emperador inca (regnà 1438-1471), anomenat Kusi Yupanqui des del seu naixement en la seva presa de poder. Era fill de Viracocha Inca i de Mama Runtu Qoya. (ca)
- Pachacútec Yupanqui, též Pachacuti Yupanqui (kečuánsky Pachakutiq Yupanki), jako princ původním jménem Cusi Yupanqui, podle legend devátý vládce jihoamerické incké říše, byl první historicky doložený panovník této říše, který vládl v letech 1438–1471 (případně 1472). Položil základy k její územní expanzi, v níž pokračoval jeho syn . Uskutečnil správní reformy, zavedl kečuánštinu jako jediný úřední jazyk říše. Do jeho doby spadá rozsáhlá přestavba hlavního města Cuzka (např. přestavba ústředního slunečního chrámu Coricancha). Vystavěl též pevnost Sacsayhuamán a patrně též i královský velkostatek a kultovní centrum Machu Picchu. Pozvedl kult Boha-stvořitele Viracochy. Jeho reformátorskou činnost odráží i jeho jméno Pachakutiq, jež znamená Reformátor světa. Život na dvoře Pachacutiho přibližuje nejznámější incké drama . (cs)
- باتشاكوتي إنكا يوبانكي (أو باشاكوتيك) تاسع الإنكا سابا (1438-1471/1472) من مملكة كوزكو ، التي تحولت إلى إمبراطور تاوانتيسويو ، أو إمبراطورية الانكا ، ليعتبر أول حاكم من حُكّام الإنكا، يجمع في شخصه صفة القائد العسكريّ والحاكم الإداريّ في آن واحد. وفتح مناطق متعدّدة في جنوبي كسكو، وأعاد بناء المدينة مركزًا للإمبراطورية ورمزًا لسلطة الإنكا. كما أعاد تنظيم الحياة السياسية والاجتماعية للإنكا، كي يجعل من الممكن إدارة الإمبراطورية بصورة فاعلة.بدأت إمبراطورية الإنكا نحو سنة 1438م، عندما تمكّن الحاكم التّاسع للإنكا واسمه باتشاكوتي، من صّد غارة قام بها اتحاد تشانكا المجاور. وسَّع باتشاكوتي وابنه توبا إنكا يوبانكوي إمبراطورية الإنكا باتجاه الشّمال الغربيّ نحو وسط بيرو وشمالها. ولماّ أصبح توبا إنكا يوبانكوي إمبراطورًا وسَّع الإمبراطورية جنوبًا حتى بوليفيا الغربية وشمال غربي الأرجنتين وتشيلي وشمالاً حتّى غربي الإكوادور. ثم قام ابن توبا إنكا يوبانكوي واسمه هواينا كاباك بتوحيد المناطق المفتوحة المتضّمنة أعالي بلاد الإكوادور وأجزاء من كولومبيا الجنوبيّة. (ar)
- Ο Πατσακούτι Ίνκα Γιουπάνκι (Κέτσουα: Pachakutiq Inka Yupanki, ήταν ο ένατος αυτοκράτορας των Ίνκας. Το όνομα Pachakutiq σημαίνει "αυτός που θα αναδομήσει ξανά τον κόσμο", ενώ το Yupanki σήμαινε "λογιστής", θέλοντας με αυτό το τρόπο να δείξουν οι Ίνκας ότι ευελπιστούν στο πρόσωπο του νέου αυτοκράτορα να βρουν έναν ηγέτη που θα ανασυγκροτήσει την αυτοκρατορία τους. Ήταν γιος του Βιρακότσα Ίνκα και της Μάμα Ρούνου. Ήταν ο τέταρτος βασιλέας της δυναστεία Άναν (ισπ. Hanan), που ίδρυσε ο Ίνκα Ρόκα. Βασίλεψε από το 1438 έως το 1471 αν και κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι παρέδωσε την εξουσία του ένα χρόνο αργότερα. Το κανονικό του όνομα ήταν Κούσι Ίνκα (Κέτσουα: Cusi Inka) και η γυναίκα του ονομαζόταν Μάμα Αναουάρκε (ισπ. Mama Anahuarque). (el)
- Pachacútec Yupanqui, nach peruanischer Quechua-Schreibung Pachakutiq Yupanki, ursprünglich Cusi Yupanqui bzw. Kusi Yupanki († 1471) war von 1438 bis 1471 der neunte Herrscher über das Inkareich. Die Regierungszeit von Kusi Yupanki begann mit seinem Sieg als Heerführer über die Chankas. Die Chankas, selbst ein expandierendes Reich, stellten für die Inkas eine ernsthafte Bedrohung dar und belagerten 1438 unter ihrem Führer Anku Walluq mit angeblich 40.000 Mann die Hauptstadt Qusqu (Cusco). Kusi Yupankis greiser Vater, Huiracocha Inca (Wiraqucha Inka), zog sich mit seinem als Thronfolger vorgesehenen Sohn Urco (Urqu) und anderen Getreuen in die Festung Calca zurück. Daraufhin übernahm Kusi Yupanki die Leitung des Inka-Heeres, entsetzte Qusqu mit Hilfe seiner Verbündeten, der K'anas (Cana) und Qanchis (Canchi), und vernichtete in der Schlacht von Yawarpampa ("Blutebene" beim Hügel von Carmenca/Cuzco) die Chanka-Streitmacht; das Territorium der Chankas wurde dem Inka-Reich einverleibt. Dieses Ereignis stellt in der Inka-Tradition eine Zeitenwende dar. Der siegreiche Heerführer wurde König der Inkas und trug seitdem den Namen "Weltenveränderer", Pachakutiq Yupanki. Einer von mehreren Theorien zufolge wurde um 1450 auf Betreiben von Pachacútec Yupanqui die Stadt Machu Picchu gegründet. 1460 gelang seinem Bruder Cápac Yupanqui (Qhapaq Yupanki) nach heftigen Kämpfen die Unterwerfung der Wanka in Junín. Nach einem misslungenen Feldzug in Huánuco, bei dem zahlreiche Chanka-Söldner aus der Inka-Armee desertierten, ließ Pachakutiq seinen Bruder in Cusco hinrichten. Unter Pachakutiq wurde das Inkareich vom Titicacasee in den Zentralanden bis nach Junín erweitert. Vor allem ließ er die Infrastruktur in seinem Reich bedeutend ausbauen und veranlasste, dass durch neue Technologien die Wirtschaft angekurbelt wurde. Seit seiner Regierungszeit gibt es genaue historische Aufzeichnungen, das heißt zum Beispiel die Geburts- und Sterbedaten von Inkas wurden seither aufgeschrieben. Über die Umstände seines persönlichen Lebens ist wenig bekannt. Nachfolger war sein Sohn Túpac Yupanqui. (de)
- Paĉakuti aŭ Pacha Kutiq (paĉa'kuteĥ) (keĉue: la reformanto de la tero; hispane: Pachacútec Yupanqui) (ĉ. 1400 en Kusko – 1471) estis la naŭa reganto de la inkaoj kaj la unua imperiestro kaj praktika fondinto de la inkaa imperio, inter la jaroj 1438 kaj 1471. Li estis filo de la inkao Virakoĉa kaj Mama Runtu. Lia nomo estis komence, Kusi Jupanki (gaja princo). Lia juneco disvolviĝis en epoko tre tumulta. La ĉankaoj estis komencintaj atakojn al la ĉefurbo Kusko, kaj en 1435, la maljuna patro Virakoĉa Inka kaj Urku (Urqu), la frato de Kusi Jupanki devis forlasi la urbon por trovi helpon. Kusi Jupanki organizis la armeon kaj venkis la ĉankaojn en 1438 dum la batalo de Yawarpampa (sangopampo). La lando de la ĉankaoj iĝis tiel parto de la inkaa imperio. Tiu evento reprezentis novan epokon (pachakuti) en la inkaa tradicio. La venkinta generalo iĝis reĝo de la inkaoj kaj ricevis la nomon de reformanto de la tero, Paĉkutek Jupanki. De tiam Paĉakutek komencis ekspansiajn kampanjojn. En la nordo li konkeris la reĝujojn kaj de Kito. En la sudo li alvenis al (Nazca). Li ankaŭ organizis la ŝtaton, kaj kreis la administradon de la posta imperio. En la lastaj jaroj de sia vivo, li lasis la regadon al sia filo , dum li organizis la konstruadon de kelkaj el la plej gravaj monumentoj de la inkaa kulturo, kiel la , en Kuzko, la citadelo de Sacsayhuamán, proksime al la ĉefurbo, kaj Machu Picchu, la fortresurbo situanta en la valo de la rivero Urubamba. (eo)
- Pachacutec edo —kitxuaz— Pacha Kutiy Inka Yupanki (Cusco, c. 1400 - ib., c. 1471), Viracocharen semea, Inken bederatzigarren buruzagia izan zen, Inka Inperioa sortu zuena. 1438. urte inguruan hartu zuen aginpidea, lur gehiago konkistatu zituen eta inperioa antolatu zuen. Adituek diotenez hark marraztu zituen Cusco hiriko planoak, eta hark aginduta egin ziren Eguzkiaren tenplua, eta mailatan eratutako soroak. Halaber, auzo leinuen batasuna lortzen ahalegindu zen, eta hartutako lurretako biztanleak beste norabait egozten zituen matxinadarik izan ez zedin. (eu)
- Pachacútec Inca Yupanqui Cápac Intichuri (del quechua: Pacha Kutiq Inka Yupanki Qhapáq Intichuri, «Inca del cambio del rumbo de la tierra, digno de la estima del Soberano hijo del Sol», nacido con el nombre de Cusi Yupanqui (Cuzco, ca. 1400-Cuzco, ca. 1471) fue el noveno gobernante del estado Inca y quien lo convirtió de un simple curacazgo a un gran imperio: el Tahuantinsuyo. Tuvo como esposa a la novena coya, Mama Anahuarque, natural del Ayllu Chocco. Su padre, Huiracocha Inca lo designó como sucesor alrededor de 1438, tras dirigir victoriosamente la defensa militar del Cuzco ante la invasión del belicoso ejército chanca. Como parte de su visión de estadista y caudillo guerrero, conquistó muchas etnias y estados, destacando su conquista del Collao, que acrecentó el prestigio de los incas y particularmente de Pachacútec, quien por la notable expansión de sus dominios fue considerado un excepcional líder, dando vida a historias épicas e himnos gloriosos en tributo a sus hazañas. Numerosos curacas no dudaban en reconocer sus destrezas e identificarlo como Hijo del Sol (en quechua, Intiq Churin). Mientras aún vivía, su hijo y sucesor Túpac Yupanqui derrotó al reino Chimú y continuó con la expansión del Tahuantinsuyo. Además de conquistador, guerrero y emperador, diversas crónicas afirman que fue también un gran administrador, planificador, filósofo, observador de la psicología humana y carismático general. Pachacútec es el primer Inca del cual se encuentran referencias históricas que corroboran su existencia, por cual es reconocido como el «primer inca histórico», sin embargo, la relevancia de su figura y legado, así como el de su denominación, lleva a pensar a varios estudiosos que tiene una importancia mucho mayor que la de solo un personaje, llegando a representar el inicio de toda una época de transición y reestructuración para la sociedad inca, etapa de cambios que continuaría posterior a su muerte en 1471, por su hijo Túpac Yupanqui y su nieto Huayna Cápac. (es)
- Ba rí Inceach é Pachacuti, nó "An Talamhchroitheadóir". Níor thosaigh Impireacht na nInceach ag leathadh ach le linn Pachacuti. Bhí sé ar an naoú Sapa Inca a rialaigh ríocht Cuzco, agus tháinig sé i dtreis sa bhliain 1438. Saighdiúir den chéad scoth a bhí ann, de réir scéalaíocht na nInceach, agus tháinig a éirim chun solais ina fhear óg dó. Deirtear go raibh na Chankas ag ionsaí Cuzco, agus idir athair agus dheartháir Pachacuti ag teitheadh lena n-anam. (Ba iad na Chankas an treibh is mó a bhí ag déanamh scime do na hIncigh ag an am, agus cónaí orthu i réigiún Apurimac.) Ba é Pachacuti a spreag arm na nInceach chun a ndúiche féin a chosaint, agus faoi dheireadh fuair siad an ceann is fearr ar an namhaid. Chuaigh Pachacuti i dtáin na laochra, agus deireadh na scéalaithe ina dhiaidh sin gur éirigh na clocha féin amach le troid a chur ar na Chankas. Le cuidiú a mhic, Tupac Yupanqui, d'éirigh le Pachacuti impireacht a dhéanamh den chathairstát. Sa bhliain 1471, nuair a fuair sé bás, bhí Peiriú agus an Bholaiv (de réir theorainneacha an lae inniu) sealbhaithe aige do na hIncigh, chomh maith le cuid den tSile, d'Eacuadór, agus de thuaisceart na hAirgintíne. Bhí ciall aige do chúrsaí riaracháin freisin, nó ba eisean a dhealaigh an Impireacht ina ceithre chúige. Chuir sé gobharnóir nó apo os cionn gach cúige, agus miontaoisigh, t'oqrikoq os cionn na gceantar agus iad dílis don apo. Mar sin féin, d'fhéach sé chuige nach mbeadh smacht ag an apo ar na sagairt áitiúla ná ar na saighdiúirí a bheadh ar garastún sa chúige. Nuair a tháinig na Spáinnigh chun na hImpireachta bhí timpeall 15 t'oqrikoq faoi gach apo, ach is dócha nach raibh an oiread sin acu ann agus Pachakuti á gcur ar bun. Creidtear freisin gurbh é Pachacuti a bhunaigh na mitimaes, agus iad cosúil le plandálacha Gallda in Éirinn - coilínithe a chuirtí ina gcónaí i gceantair fhorghafa le go bhfoghlaimeodh muintir na háite teanga agus nósanna na nInceach. D'ainneoin a raibh d'eolas ag Pachacuti ar chúrsaí riaracháin, ní dhearna sé rialacha a bheartú le comharbas an Sapa Inca a shocrú. Is mór a bhí an Impireacht thíos leis, nó mura mbeadh clann mhac an Sapa Inca umhal do cheann aitheanta, ba bhaolach go mbeadh sé ina chogadh eatarthu leis an scéal a réiteach. Cailleadh Pachacuti sa bhliain 1471. Ba é a mhac, an ginearál éirimiúil Tupac Inca Yupanqui, a fuair céim Sapa Inca ina dhiaidh. (ga)
- Pachacuti Inca Yupanqui (Quechua: Pachakutiq Inka Yupanki) was the ninth Sapa Inca (1418–1471/1472) of the Kingdom of Cusco which he transformed into the Inca Empire (Quechua: Tawantinsuyu). Most archaeologists now believe that the famous Inca site of Machu Picchu was built as an estate for Pachacuti. In Quechua Pachakutiq means "reformer of the world", and Yupanki means "with honor". During his reign, Cusco grew from a hamlet into an empire that could compete with, and eventually overtake, the Chimú. He began an era of conquest that, within three generations, expanded the Inca dominion from the valley of Cusco to nearly the whole of western South America. According to chronicler Garcilaso de la Vega, Pachacuti created the Inti Raymi to celebrate the new year in the Andes of the Southern Hemisphere. Pachacuti is often linked to the origin and expansion of the Inti Sun Cult. (en)
- Pachacuti Inca Yupanqui (Pachacútec), nommé Cusi Yupanqui de sa naissance à sa prise de pouvoir, né vers 1400 et mort vers 1471, est le fils de Viracocha Inca et de Mama Runtu Qoya. Il est le Sapa Inca IX ainsi que le premier empereur historique de l'Empire inca de 1438 à sa mort en 1471. Le prince Cusi Yupanqui choisit le concept et mythe cosmogonique du Pachacuti comme nouveau nom de règne lors de son couronnement comme empereur, devenant Pachacútec, le « Réformateur », ou même « Celui qui bouleverse l'ordre du monde » selon l'ethno-historienne et archéologue (es), spécialiste du Pérou précolombien qui a écrit un ouvrage de référence sur ce grand Inca. Et en effet, sa victoire inespérée sur les Chancas à Yahuar Pampa ouvrait selon lui une nouvelle ère historique ; son règne long, conquérant et prospère l’a amplement prouvé et a fait de cette victoire l’étincelle initiale et la concrétisation de la vocation impériale de l’état inca, qu’il a réorganisé administrativement et religieusement, et considérablement étendu avec les Incas suivants : son fils Túpac Yupanqui et son petit-fils Huayna Cápac. Au Pérou, il est considéré comme l'un des plus grands monarques de tous les temps. (fr)
- Pachacuti Inca Yupanqui (atau Pachacutec) adalah Sapa Inka kesembilan yang berasal dari Kerajaan Cuzco, yang diubah olehnya menjadi Tawantinsuyu, atau Kekaisaran Inka. Ia berkuasa dari tahun 1438 hingga 1471 atau 1472. Sebagian besar arkeolog meyakini bahwa situs Machu Picchu yang terkenal dibangun sebagai kawasan untuk Pachacuti. Dalam bahasa Quechua, Pachakutiq berarti "Ia yang mengguncang Bumi", dan Yupanqui berarti "dengan kehormatan". Di bawah kekuasaannya, Cuzco berkembang dari dusun kecil menjadi kekaisaran yang dapat menandingi, dan akhirnya mengalahkan, . Ia juga memperluas wilayah Inka. (in)
- Pachacutec Inca Yupanqui, anche noto come Pachacuti o Pachakutiq (Cusco, 1380 circa – Cusco, 1460 circa), è stato un imperatore inca, nono sovrano del Tawantinsuyu (Impero Inca), quarto della dinastia Hanan Cusco. È considerato il fondatore dell'Impero inca che, sotto il suo impulso conseguì la conquista di vasti territori dell'America meridionale forgiandoli in un unico dominio. (it)
- 파차쿠티 잉카 유팡키(Pachakuti Inca Yupanqui)는 쿠스코 왕국의 아홉 번째 사파 잉카이자, 잉카 제국의 첫 번째 황제이다. 1418년에서 1472년까지 재위하였으며, 대다수의 고고학자들은 그가 마추 픽추를 지었다고 추측하고 있다. 케추아어로, 파차쿠티라는 '시간과 공간을 흔드는 자'라는 뜻이다. 종종 '지구를 흔드는 자'라고 불릴 때도 있다. 또한 '유팡키'라는 단어는, '영광'이라는 뜻이로 쓰였다. 그의 통치 기간 동안, 쿠스코 계곡에만 세력을 행사하던 쿠스코 왕국이 점차 거대한 제국으로 뻗어나가기 시작했다. 그가 정복 사업을 시작한 지 3세대만에, 잉카 제국은 지역 군소 왕국에서 남아메리카 서부 지역을 모두 장악한 거대한 제국으로 변모했다. (ko)
- パチャクテク（英: Pachacuti、ケチュア語族: Pachakutiq＝世界を震撼させる者、世界を造り変える者、？-1471年、在位1438年-1471年）は、クスコ王国の9代サパ・インカ（皇帝）（上王朝4代目）である。クスコ王国を「四つの邦（スウユ）」（タワンティンスウユ、インカ帝国の正式名称）に再編した。彼の在世中、クスコ王国は小さな村から、チムー王国と競い最終的に取って代わる帝国へと発展した。彼は、クスコの谷から南米の文明的な範囲のほぼ全体にインカの統治を広げることとなった3代続く征服の時代を始めた。 (ja)
- Pachacuti Inca Yupanqui of Pachacutec (gestorven in 1471/1472; Pachakutiq Yupanki in Quechua) was de negende Inca-heerser. Hij was een zoon van Viracocha Inca en heeft het Incarijk uitgebreid van het gebied rondom de stad Cuzco naar een groot deel van het huidige Peru en een deel van Ecuador. Hij regeerde van 1438 tot zijn dood in 1471/1472. Pachacuti reorganiseerde zijn nieuwe rijk, de Tawantinsuyu ("de vier verenigde provincies"). In deze bestuursvorm waren er vier heersers, de apo, die elk een van de vier provincies (suyu) onder beheer had. Onder deze bestuurders stonden de t'oqrikoq, de lokale leiders die een stad of vallei bestuurden. Elke apo had ongeveer 15 t'oqrikoq onder zich. (nl)
- Pachacuti, (em espanhol Pachacútec, do quíchua Pacha Kutiq, "O que muda a Terra", ou "Reformador da Terra"; Cusco, 1408 - 1474) foi o nono Sapa Inca e o primeiro Inca do Tawantinsuyu. Ele foi sucedido por seu filho Túpac Yupanqui. Como parte de sua visão de estadista e guerreiro conquistou muitas etnias e estados, com destaque para a conquista de Collao, o que aumentou consideravelmente seu prestígio em particular, pela notável expansão de seus domínios, sendo considerado um líder excepcional, dando vida a poemas épicos gloriosos e hinos em homenagem a suas realizações. Muitos curacas não hesitaram em reconhecer suas habilidades e identificá-lo como filho do Sol. Embora ainda estivesse vivo, seu filho e sucessor Túpac Yupanqui derrotou Manor Chimú e continuou a expansão do Tahuantinsuyo. Além de guerreiro, conquistador e imperador, várias crônicas contam que também era um grande administrador, planejador, filósofo e observador da psicologia humana e um general carismático. (pt)
- Pachakutiq (Quechua för han som vänder världen upp och ned eller jordbävningen), Pachacutec eller Pachakutiq Inka Yupanki var en inka. Han lät bygga Machu Picchu omkring 1440. Många menar att Pachakutiq var en skicklig ledare som i krig erövrade nya områden och expanderade riket. Han effektiviserade den militära organisationen. (sv)
- Pachacutec, Pachacuti, Pachakutiq (kecz. Ten który zmienia świat, zm. w 1471 r.) – dziewiąty król Inków (Sapa Inka) od 1438 do 1471 roku, jeden z największych i najbardziej zasłużonych władców inkaskiego państwa, uznawany za twórcę jego imperialnej potęgi. Urodzony jako Cusi Yupanqui, do władzy doszedł ponoć, gdy jego ojciec Viracocha i jego prawowity następca opuścili Cuzco zaatakowane przez wrogie plemię . Po obronieniu stolicy i przejęciu władzy przyjął imię Pachacútec Inka Yupanqui co tłumaczy się na Reformator Świata lub Zbawca Ziemi. Jako władca królestwa i wódz naczelny inkaskiej armii rozpoczął erę podboju obszarów między Limą i Jeziorem Titicaca, która w ciągu trzech pokoleń rozszerzyła państwo Inków z obszaru doliny Cuzco na znaczną część Andów, od dzisiejszego Ekwadoru po środkowe Chile. Jego żołnierze używali proc wykonanych z kamieni połączonych sznurkami, drewnianych dzid, mieczy i buzdyganów. W 1450 roku odbił krainę wokół jeziora Titicaca, a w 1463 roku rozpoczął wojnę przeciw tamtejszym plemionom Lupaca i Colla z grupy Ajmarów. W tymże roku przekazał dowodzenie wojskiem swemu synowi Topie (Tupac Yupanqui). Za jego czasów państwo Inków zaczęło rywalizować z królestwem Chimú, by ostatecznie podporządkować je sobie. Zreformował stworzone przez siebie imperium Tahuantinsuyo (lub Tawantinsuyu, czyli „Cztery zjednoczone prowincje”), powołując czterech gubernatorów (apo) zarządzających poszczególnymi prowincjami (suyu). Dla zrównoważenia władzy oddzielił też dowództwo armii od kasty kapłanów. Przebudował znaczną część Cuzco, tworząc z miasta prawdziwą stolicę imperium, z dzielnicami dla szlachty i imigrantów z poszczególnych prowincji otaczającymi położone centralnie pałace władcy i jego świty. Na czasy jego panowania datuje się powstanie miasta Machu Picchu. Prawdopodobnie dziewiąty władca królestwa Inków przekazał władzę swojemu synowi o imieniu Tupac Yupanqui. (pl)
- Інка Пачакутек Юпанкі (*Pacha Kutiy Inqa Yupanki, бл.1400 —1471) — 9-й Капак Інка володар держави інків та 1-й Сапа Інка (імператор) Тауантінсую у 1438–1471 роках, визначний реформатор, поет. Під час правління Пачакутека імперія інків розширилася від озера Тітікака в центральних Андах до . (uk)
- Пачаку́тек (Пачаку́ти) Юпа́нки (кечуа Pachakutiq Yupanki, исп. Pachacútec (Pachacúti) Yupanqui; † 1471) был девятым Инка Капак (1418–1471 / 1472) в Королевстве Куско, которое он преобразовал в Империю инков (кечуа: Тавантинсуйу). Правление Пачакутека Юпанки началось с победы над народом чанка. Чанка, которые в то время сами были агрессивной державой, представляли для инков очень серьёзную угрозу и в 1438 году с войском численностью в 40 тысяч человек даже осадили столицу инков Куско. Престарелый отец Пачакутека Юпанки Виракоча Инка вместе с наследником укрылся в крепости Калка. Пачакутек Юпанки принял руководство войском инков, освободил с помощью союзников Куско от осады и уничтожил основные силы Чанка. Это событие в традиции инка стало началом новой эпохи, так называемым «изменением мира» (пачакути). Победоносный полководец, звавшийся до этого времени Ванар Юпанки, стал главным правителем империи и обрёл своё прозвище, означающее «изменивший мир». В 1460 году его брат Капак Юпанки после долгих боёв смог подчинить народ уанка в области Хунин. Однако после неудачного похода в Уануко, при котором из армии инков дезертировали многие воины чанка, Пачакутек распорядился казнить своего брата в Куско. Пачакутек расширил Империю Инков от озера Титикака в центральных Андах до Хунина. Прежде всего он способствовал развитию инфраструктуры и укрепил экономику введением новых техник в сельском хозяйстве. Со времени его правления существуют точные исторические хроники, например чёткие даты рождения и смерти всех последовавших правителей. Об обстоятельствах его личной жизни известно мало. Наследником Пачакутека Юпанки стал его сын Тупак Юпанки. (ru)
- 帕查庫特克（克丘亞語：Pachakutiq，西班牙語：Pachacútec；意為「翻轉／擾亂／改變世界的人」）印加帝國君主（薩帕·印卡），約於1438年至1471年在位。帕查庫特克統治時期，對內對外均甚有作為，對印加帝國發展起到了重大的影響力。 (zh)
|
| rdfs:comment
|
- Pachacuti Yupanqui (Pachacútec, "el que fa tornar la terra") fou el novè emperador inca (regnà 1438-1471), anomenat Kusi Yupanqui des del seu naixement en la seva presa de poder. Era fill de Viracocha Inca i de Mama Runtu Qoya. (ca)
- Ο Πατσακούτι Ίνκα Γιουπάνκι (Κέτσουα: Pachakutiq Inka Yupanki, ήταν ο ένατος αυτοκράτορας των Ίνκας. Το όνομα Pachakutiq σημαίνει "αυτός που θα αναδομήσει ξανά τον κόσμο", ενώ το Yupanki σήμαινε "λογιστής", θέλοντας με αυτό το τρόπο να δείξουν οι Ίνκας ότι ευελπιστούν στο πρόσωπο του νέου αυτοκράτορα να βρουν έναν ηγέτη που θα ανασυγκροτήσει την αυτοκρατορία τους. Ήταν γιος του Βιρακότσα Ίνκα και της Μάμα Ρούνου. Ήταν ο τέταρτος βασιλέας της δυναστεία Άναν (ισπ. Hanan), που ίδρυσε ο Ίνκα Ρόκα. Βασίλεψε από το 1438 έως το 1471 αν και κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι παρέδωσε την εξουσία του ένα χρόνο αργότερα. Το κανονικό του όνομα ήταν Κούσι Ίνκα (Κέτσουα: Cusi Inka) και η γυναίκα του ονομαζόταν Μάμα Αναουάρκε (ισπ. Mama Anahuarque). (el)
- Pachacutec edo —kitxuaz— Pacha Kutiy Inka Yupanki (Cusco, c. 1400 - ib., c. 1471), Viracocharen semea, Inken bederatzigarren buruzagia izan zen, Inka Inperioa sortu zuena. 1438. urte inguruan hartu zuen aginpidea, lur gehiago konkistatu zituen eta inperioa antolatu zuen. Adituek diotenez hark marraztu zituen Cusco hiriko planoak, eta hark aginduta egin ziren Eguzkiaren tenplua, eta mailatan eratutako soroak. Halaber, auzo leinuen batasuna lortzen ahalegindu zen, eta hartutako lurretako biztanleak beste norabait egozten zituen matxinadarik izan ez zedin. (eu)
- Pachacutec Inca Yupanqui, anche noto come Pachacuti o Pachakutiq (Cusco, 1380 circa – Cusco, 1460 circa), è stato un imperatore inca, nono sovrano del Tawantinsuyu (Impero Inca), quarto della dinastia Hanan Cusco. È considerato il fondatore dell'Impero inca che, sotto il suo impulso conseguì la conquista di vasti territori dell'America meridionale forgiandoli in un unico dominio. (it)
- 파차쿠티 잉카 유팡키(Pachakuti Inca Yupanqui)는 쿠스코 왕국의 아홉 번째 사파 잉카이자, 잉카 제국의 첫 번째 황제이다. 1418년에서 1472년까지 재위하였으며, 대다수의 고고학자들은 그가 마추 픽추를 지었다고 추측하고 있다. 케추아어로, 파차쿠티라는 '시간과 공간을 흔드는 자'라는 뜻이다. 종종 '지구를 흔드는 자'라고 불릴 때도 있다. 또한 '유팡키'라는 단어는, '영광'이라는 뜻이로 쓰였다. 그의 통치 기간 동안, 쿠스코 계곡에만 세력을 행사하던 쿠스코 왕국이 점차 거대한 제국으로 뻗어나가기 시작했다. 그가 정복 사업을 시작한 지 3세대만에, 잉카 제국은 지역 군소 왕국에서 남아메리카 서부 지역을 모두 장악한 거대한 제국으로 변모했다. (ko)
- パチャクテク（英: Pachacuti、ケチュア語族: Pachakutiq＝世界を震撼させる者、世界を造り変える者、？-1471年、在位1438年-1471年）は、クスコ王国の9代サパ・インカ（皇帝）（上王朝4代目）である。クスコ王国を「四つの邦（スウユ）」（タワンティンスウユ、インカ帝国の正式名称）に再編した。彼の在世中、クスコ王国は小さな村から、チムー王国と競い最終的に取って代わる帝国へと発展した。彼は、クスコの谷から南米の文明的な範囲のほぼ全体にインカの統治を広げることとなった3代続く征服の時代を始めた。 (ja)
- Pachakutiq (Quechua för han som vänder världen upp och ned eller jordbävningen), Pachacutec eller Pachakutiq Inka Yupanki var en inka. Han lät bygga Machu Picchu omkring 1440. Många menar att Pachakutiq var en skicklig ledare som i krig erövrade nya områden och expanderade riket. Han effektiviserade den militära organisationen. (sv)
- Інка Пачакутек Юпанкі (*Pacha Kutiy Inqa Yupanki, бл.1400 —1471) — 9-й Капак Інка володар держави інків та 1-й Сапа Інка (імператор) Тауантінсую у 1438–1471 роках, визначний реформатор, поет. Під час правління Пачакутека імперія інків розширилася від озера Тітікака в центральних Андах до . (uk)
- 帕查庫特克（克丘亞語：Pachakutiq，西班牙語：Pachacútec；意為「翻轉／擾亂／改變世界的人」）印加帝國君主（薩帕·印卡），約於1438年至1471年在位。帕查庫特克統治時期，對內對外均甚有作為，對印加帝國發展起到了重大的影響力。 (zh)
- باتشاكوتي إنكا يوبانكي (أو باشاكوتيك) تاسع الإنكا سابا (1438-1471/1472) من مملكة كوزكو ، التي تحولت إلى إمبراطور تاوانتيسويو ، أو إمبراطورية الانكا ، ليعتبر أول حاكم من حُكّام الإنكا، يجمع في شخصه صفة القائد العسكريّ والحاكم الإداريّ في آن واحد. وفتح مناطق متعدّدة في جنوبي كسكو، وأعاد بناء المدينة مركزًا للإمبراطورية ورمزًا لسلطة الإنكا. كما أعاد تنظيم الحياة السياسية والاجتماعية للإنكا، كي يجعل من الممكن إدارة الإمبراطورية بصورة فاعلة.بدأت إمبراطورية الإنكا نحو سنة 1438م، عندما تمكّن الحاكم التّاسع للإنكا واسمه باتشاكوتي، من صّد غارة قام بها اتحاد تشانكا المجاور. (ar)
- Pachacútec Yupanqui, též Pachacuti Yupanqui (kečuánsky Pachakutiq Yupanki), jako princ původním jménem Cusi Yupanqui, podle legend devátý vládce jihoamerické incké říše, byl první historicky doložený panovník této říše, který vládl v letech 1438–1471 (případně 1472). Položil základy k její územní expanzi, v níž pokračoval jeho syn . Život na dvoře Pachacutiho přibližuje nejznámější incké drama . (cs)
- Paĉakuti aŭ Pacha Kutiq (paĉa'kuteĥ) (keĉue: la reformanto de la tero; hispane: Pachacútec Yupanqui) (ĉ. 1400 en Kusko – 1471) estis la naŭa reganto de la inkaoj kaj la unua imperiestro kaj praktika fondinto de la inkaa imperio, inter la jaroj 1438 kaj 1471. Li estis filo de la inkao Virakoĉa kaj Mama Runtu. Lia nomo estis komence, Kusi Jupanki (gaja princo). Lia juneco disvolviĝis en epoko tre tumulta. La ĉankaoj estis komencintaj atakojn al la ĉefurbo Kusko, kaj en 1435, la maljuna patro Virakoĉa Inka kaj Urku (Urqu), la frato de Kusi Jupanki devis forlasi la urbon por trovi helpon. (eo)
- Pachacútec Yupanqui, nach peruanischer Quechua-Schreibung Pachakutiq Yupanki, ursprünglich Cusi Yupanqui bzw. Kusi Yupanki († 1471) war von 1438 bis 1471 der neunte Herrscher über das Inkareich. Die Regierungszeit von Kusi Yupanki begann mit seinem Sieg als Heerführer über die Chankas. Die Chankas, selbst ein expandierendes Reich, stellten für die Inkas eine ernsthafte Bedrohung dar und belagerten 1438 unter ihrem Führer Anku Walluq mit angeblich 40.000 Mann die Hauptstadt Qusqu (Cusco). Kusi Yupankis greiser Vater, Huiracocha Inca (Wiraqucha Inka), zog sich mit seinem als Thronfolger vorgesehenen Sohn Urco (Urqu) und anderen Getreuen in die Festung Calca zurück. Daraufhin übernahm Kusi Yupanki die Leitung des Inka-Heeres, entsetzte Qusqu mit Hilfe seiner Verbündeten, der K'anas (Cana) und (de)
- Pachacútec Inca Yupanqui Cápac Intichuri (del quechua: Pacha Kutiq Inka Yupanki Qhapáq Intichuri, «Inca del cambio del rumbo de la tierra, digno de la estima del Soberano hijo del Sol», nacido con el nombre de Cusi Yupanqui (Cuzco, ca. 1400-Cuzco, ca. 1471) fue el noveno gobernante del estado Inca y quien lo convirtió de un simple curacazgo a un gran imperio: el Tahuantinsuyo. (es)
- Ba rí Inceach é Pachacuti, nó "An Talamhchroitheadóir". Níor thosaigh Impireacht na nInceach ag leathadh ach le linn Pachacuti. Bhí sé ar an naoú Sapa Inca a rialaigh ríocht Cuzco, agus tháinig sé i dtreis sa bhliain 1438. Le cuidiú a mhic, Tupac Yupanqui, d'éirigh le Pachacuti impireacht a dhéanamh den chathairstát. Sa bhliain 1471, nuair a fuair sé bás, bhí Peiriú agus an Bholaiv (de réir theorainneacha an lae inniu) sealbhaithe aige do na hIncigh, chomh maith le cuid den tSile, d'Eacuadór, agus de thuaisceart na hAirgintíne. (ga)
- Pachacuti Inca Yupanqui (Quechua: Pachakutiq Inka Yupanki) was the ninth Sapa Inca (1418–1471/1472) of the Kingdom of Cusco which he transformed into the Inca Empire (Quechua: Tawantinsuyu). Most archaeologists now believe that the famous Inca site of Machu Picchu was built as an estate for Pachacuti. (en)
- Pachacuti Inca Yupanqui (atau Pachacutec) adalah Sapa Inka kesembilan yang berasal dari Kerajaan Cuzco, yang diubah olehnya menjadi Tawantinsuyu, atau Kekaisaran Inka. Ia berkuasa dari tahun 1438 hingga 1471 atau 1472. Sebagian besar arkeolog meyakini bahwa situs Machu Picchu yang terkenal dibangun sebagai kawasan untuk Pachacuti. (in)
- Pachacuti Inca Yupanqui (Pachacútec), nommé Cusi Yupanqui de sa naissance à sa prise de pouvoir, né vers 1400 et mort vers 1471, est le fils de Viracocha Inca et de Mama Runtu Qoya. Il est le Sapa Inca IX ainsi que le premier empereur historique de l'Empire inca de 1438 à sa mort en 1471. (fr)
- Pachacuti Inca Yupanqui of Pachacutec (gestorven in 1471/1472; Pachakutiq Yupanki in Quechua) was de negende Inca-heerser. Hij was een zoon van Viracocha Inca en heeft het Incarijk uitgebreid van het gebied rondom de stad Cuzco naar een groot deel van het huidige Peru en een deel van Ecuador. Hij regeerde van 1438 tot zijn dood in 1471/1472. (nl)
- Pachacutec, Pachacuti, Pachakutiq (kecz. Ten który zmienia świat, zm. w 1471 r.) – dziewiąty król Inków (Sapa Inka) od 1438 do 1471 roku, jeden z największych i najbardziej zasłużonych władców inkaskiego państwa, uznawany za twórcę jego imperialnej potęgi. (pl)
- Пачаку́тек (Пачаку́ти) Юпа́нки (кечуа Pachakutiq Yupanki, исп. Pachacútec (Pachacúti) Yupanqui; † 1471) был девятым Инка Капак (1418–1471 / 1472) в Королевстве Куско, которое он преобразовал в Империю инков (кечуа: Тавантинсуйу). В 1460 году его брат Капак Юпанки после долгих боёв смог подчинить народ уанка в области Хунин. Однако после неудачного похода в Уануко, при котором из армии инков дезертировали многие воины чанка, Пачакутек распорядился казнить своего брата в Куско. (ru)
- Pachacuti, (em espanhol Pachacútec, do quíchua Pacha Kutiq, "O que muda a Terra", ou "Reformador da Terra"; Cusco, 1408 - 1474) foi o nono Sapa Inca e o primeiro Inca do Tawantinsuyu. Ele foi sucedido por seu filho Túpac Yupanqui. (pt)
|
