| dbo:abstract
|
- El tredecasíl·lab és un vers d'art major, de tretze síl·labes, sense tradició en la literatura catalana. El seu ús ocasional en la lírica romàntica i modernista castellana es correspon amb la voluntat dels poetes d'aquests corrents d'explorar totes les possibilitats mètriques, fins i tot les més inusitades. (ca)
- El tridecasílabo es un verso de arte mayor, de trece sílabas, muy poco utilizado en español. Su uso ocasional en la lírica romántica y modernista se corresponde con la voluntad de los poetas de estas corrientes de explorar todas las posibilidades métricas, incluso las más inusitadas. (es)
- Polish alexandrine (Polish: trzynastozgłoskowiec) is a common metrical line in Polish poetry. It is similar to the French alexandrine. Each line is composed of thirteen syllables with a caesura after the seventh syllable. The main stresses are placed on the sixth and twelfth syllables. Rhymes are feminine. 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 o o o o o S x | o o o o S xMoja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie byłaS=stressed syllable; x=unstressed syllable; o=any syllable. The Polish alexandrine was introduced in the 15th century. It was borrowed from Latin poetry. It was widely used by Jan Kochanowski, the first great Polish poet, as exemplified in the first two lines of his "Lament 13", with a formal paraphrase in English: The Polish national epic, Pan Tadeusz by Adam Mickiewicz, is written in this measure. Polish alexandrines replaced hendecasyllables in sonnets: in the 16th century poets like Sebastian Grabowiecki and Mikołaj Sęp-Szarzyński wrote sonnets using 11-syllable metre, but in the 17th century Daniel Naborowski translated one of Petrarch's sonnets using 13-syllable lines: Adam Mickiewicz composed his famous Crimean Sonnets in 13-syllable lines: The Polish alexandrine was used by many translators (among others, Franciszek Ksawery Dmochowski) as an equivalent of ancient Greek and Roman dactylic hexameter: Achilla śpiewaj, Muzo, gniew obfity w szkody,Który ściągnął klęsk tyle na Greckie narody As Polish words are longer than English ones, the 13-syllable line is good for translating English iambic pentameter. Nowadays Polish alexandrine lines are often mixed with hendecasyllable ones in one poem. (en)
- Trzynastozgłoskowiec – format wiersza sylabicznego, w którym w każdym wersie występuje trzynaście sylab. W każdym wersie po 7. sylabie występuje średniówka. Trzynastozgłoskowiec wykazuje dużą odporność na sylabotonizację. Jest najbardziej uniwersalnym formatem wiersza polskiego, stosowanym powszechnie we wszystkich trzech rodzajach literackich, zarówno w układzie stychicznym, jak i zwrotkowym, w utworach o różnej długości – od dwóch do kilkudziesięciu tysięcy wersów. W epoce staropolskiej był prawie tak znany jak jedenastozgłoskowiec, oparty na wzorach włoskich i używany w oktawie. O większej popularności trzynastozgłoskowca przesądził zapewne wpływ literatury francuskiej. Trzynastozgłoskowiec pojawił się w literaturze polskiej już w piętnastym wieku w anonimowych Godzinkach (Jezus Chrystus, Bóg-człowiek, mądrość ojca swego) i w dziele Władysława z Gielniowa Żołtarz Jezusów (Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne). Często wykorzystywał go Mikołaj Rej. Po nim trzynastozgłoskowcem w epoce staropolskiej posługiwali się między innymi: Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński, Sebastian Grabowiecki, Szymon Szymonowic, Daniel Naborowski i Wacław Potocki. Znane dzieła pisane trzynastozgłoskowcem:
* Adam Mickiewicz – Pan Tadeusz
* Adam Mickiewicz – Sonety krymskie
* Adam Mickiewicz – Reduta Ordona
* Juliusz Słowacki – Testament mój
* Aleksander Fredro – Śluby panieńskie (13-zgłoskowiec we fragmentach prezentujących światopogląd postaci)
* Jan Kochanowski
* Treny (Tren II, Tren III, Tren IV, Tren V, Tren VI (ze średniówką po 8. sylabie), Tren VIII, Tren IX, Tren X, Tren XI, Tren XII, Tren XIII, Tren XIV, Tren XV, Tren XIX lub Sen);
* Niektóre fraszki, m.in. Do Hanny, Do Paniej, Ofiara, Do Jakuba, Na świętego Ojca.
* Aleksander Fredro (prawdopodobnie) – XIII Księga Pana Tadeusza
* Ignacy Krasicki – większość bajek
* Wacław Potocki – Transakcja wojny chocimskiej
* Iliada w przekładzie Franciszka Dmochowskiego
* Odyseja w przekładzie Lucjana SiemieńskiegoMuzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród TroiZburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojejSiła różnych miast widział, poznał tylu ludówZwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!A co strapień na morzach, gdy przyszło za siebieLub za swe towarzysze stawić się w potrzebie,By im powrót zapewnić! Nad siły on robił,Lecz druhów nie ocalił: każdy z nich się dobiłSam, głupstwem własnym.Homer, Odyseja, tłum. Lucjan Siemieński Polski trzynastozgłoskowiec stanowi odpowiednik formalny francuskiego aleksandrynu (symetrycznego dwunastozgłoskowca) i germańskiego sześciostopowca jambicznego, jak również odpowiednik funkcjonalny starożytnego greckiego i łacińskiego heksametru daktylicznego. Często też zastępuje w przekładzie na język polski angielski pentametr jambiczny. O polskim trzynastozgłoskowcu pisali między innymi Maria Dłuska (Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej), Stanisław Furmanik (Podstawy wersyfikacji polskiej) i Adam Kulawik (Poetyka).Od czasów romantyzmu trzynastozgłoskowiec zdecydowanie przeważa w polskim sonecie. Wcześniej rolę podstawowego formatu sonetów pełnił, zgodnie z tradycją włoską, jedenastozgłoskowiec: Nieraz po ziemi błądzę, jak gdyby umarły,I zda się, że oglądam świat z tamtego brzega:Ziemia gdzieś — jakąś oddal — w oku mem zalega,A ludzie gdzieś podemną błądzą niby karły..Antoni Lange, Rozmyślania – XI W literaturze polskiej tylko wyjątkowo pojawia się trzynastozgłoskowiec sylabotoniczny, a konkretnie jambiczny. Jan Lemański zastosował konsekwentnie jambiczny trzynastozgłoskowiec (ze średniówką męską po sylabie szóstej) w sonecie: Strącony okwiat grusz na staw nafrunął bielą,Na skrzek i duży liść okrągły padł grążelom;Kaczeniec żółty śpi na habrze wód i gra miBłękitnych szklarek rój — rój skier nad ajerami.Odbijam senną łódź i płynę ku topielom,Gdzie w pląsach gony ryb przeźroczy nurt popielą,Gdzie tonie runo chmur i czystość wody plami,Gdzie szczupak lustro wód przecina płetw ostrzami.Niekiedy wiosło z dna wywlecze kwiat kaczeńcy.Niekiedy łodzi burt o suchy trze oczeret —Siedzibę chmary much. Kapela muszych czeredDogania senną łódź, i długo za mną dźwięczySmętnawy cichy brzęk — jęczenie brzmi komarze:Oddaję fali ster i wiosło z rąk i marzę...Jan Lemański, Żal W literaturze czeskiej trzynastozgłoskowy jest aleksandryn. Format ten występuje albo w postaci ortodoksyjnie jambicznej, albo swobodnej, jambiczno-daktylicznej. Używał go między innymi Jiří Orten: Sen touhy zdá se mi. A vím, že zapomenu,ještě než procitnu. Království za kořist.Bolestně prozpíván k všeobsažnému jménu,odnáším píseň svou z těchto slunečných místdo krajin bezčasých, kde mizí přirovnání,kde nahým nitrem svět je třeba ze tmy rvát,kde, běda, zmenšuje se vše, čím zde jsme zváni,kde nelze propasti již s pádem rýmovat.Jiří Orten, Elegie. TřetíPíši vám, Karino, a nevím, zda jste živa,zda nejste nyní tam, kde se už netoužívá,zda zatím neskonal váš nebezpečný věk.Jiří Orten, Elegie. Sedmá W nowożytnej literaturze rosyjskiej trzynastozgłoskowiec jest jambiczny. W poniżej przytoczonej strofie wersy pierwszy i trzeci są trzynastozgłoskowe, wers drugi dwunastozgłoskowy, a wers ostatni ośmiozgłoskowy: Я памятник себе воздвиг нерукотворный,К нему не заростет народная тропа,Вознесся выше он главою непокорнойАлександрийского столпа.Aleksander Puszkin, Я памятник себе воздвиг нерукотворный (pl)
|
