| dbo:abstract
|
- Symon Budny, také Budnyj, bělorusky Сымон Будны, polsky Szymon Budny, rusky Симеон Будный (asi 1530, – 13. leden 1593, Višněva) byl středověký teolog, kterého lze považovat za Bělorusa, Poláka i Litevce. Ottův slovník naučný ho označoval za „litevského Rusína“, psal v staroběloruštině, tehdejším úředním jazyku polsko-litevské unie. Sám Budny národnostní otázku neřešil, byl totiž zastáncem sjednocení všech slovanských národů. Pocházel z běloruské rodiny, narodil se na území dnešního Polska a v Polsko-litevském soustátí šířil reformaci, zpočátku kalvinistickou, později se stal příznivcem antitrinitářů (neboli sociniánů, kteří navázali na dávné ariánství, říkalo se jim též „půlžidovská“ sekta). Teologické vzdělání získal na krakovské akademii. Poté byl pastorem v poznaňském Klecku. Roku 1562 vydal spis Katychysis, v němž hájil kalvinismus. Ariánské koncepce rozvíjel v textu Opravdanije hrišnaho čełovika pred Bohom. Roku 1570 přeložil do polštiny Bibli. (cs)
- Ο Σίμων Βουδναίος (πολ.: Szymon Budny, 1550-1593) ήταν ανθρωπιστής, εκπαιδευτικός, , μεταφραστής της Αγίας Γραφής, φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, και ιστορικός του 16ου αιώνα, Πολωνικής-Λευκορώσικης καταγωγής. Ήταν, επίσης, γνωστός για τις αντιτριαδικές θεολογικές του απόψεις. (el)
- Szymon Budny (auch Symon Budny, belarussisch Сымон Будны; * Januar 1530 in Budne, Podlasien; † 13. Januar 1593 in Wiszniów) war ein polnisch-belaussischer Humanist, Bibelübersetzer und führender Vertreter des polnisch-litauischen Unitarismus. Budny stammte aus einem orthodoxen Umfeld und studierte an mehreren Hochschulen in Italien, der Schweiz sowie an der Krakauer Akademie. Nach Abschluss seines Studiums wirkte er unter dem Schutz des protestantischen Fürsten Mikołaj Radziwiłł Czarny als reformierter Pfarrer im belarussischen Kletsk. In den Jahren 1561/1562 gründete Budny in der Stadt Njaswisch zudem eine Druckerei, um protestantische Schriften drucken zu können. Hier wurde 1562 auch sein in belarussischer Sprache verfasstes Buch Katichizis gedruckt, das zu einem Wegbereiter der belarussischen Schriftsprache werden sollte und sich inhaltlich vor allem gegen die ritualisierte orthodoxe Kirche richtete. Bald zeigte er jedoch auch ein zunehmendes Interesse am Antitrinitarismus, mit dem Budny bereits im Ausland in Berührung gekommen war. Schon in seiner ebenfalls 1562 publizierten Schrift O opravdanii grešnogo čeloveka pred Bogom (Rechtfertigung des sündigen Menschen vor Gott) zeigten sich erste antitrinitarische Tendenzen. Nachdem sich Budny aufgrund seiner antitrinitarischen Positionierung mit seinem früheren Förderer Radziwiłł überworfen hatte, übersiedelte er auf die Besitzungen von der bereits früh als Unterstützer der Polnisch-Litauischen Brüder aufgetreten war. Budny konnte nun offen antitrinitarische Positionen vertreten. Er sprach sich zudem gegen die Kindertaufe und auch gegen die Anwendung der Todesstrafe aus. Auch schriftstellerisch war Budny weiter aktiv, begann nun jedoch zunehmend in polnischer Sprache zu schreiben, nicht zuletzt auch, um ein größeres Lesepublikum ansprechen zu können. Theologisch näherte er sich immer stärker dem Sozinianismus an. So sprach er sich auf der 1567 für die Ablehnung der Präexistenz Christi aus. In den folgenden Jahren arbeitete Budny vor allem an einer neuen polnischen Übersetzung der Bibel aus den Originalsprachen, da die 1563 im reformierten Umfeld aus dem Französischen und Lateinischen übersetzte Brester Bibel von vielen nicht angenommen worden war. Budnys Bibelübersetzung wurde schließlich 1572 als Njaswisch-Bibel herausgegeben. Im Jahr 1576 publizierte Budny die Schrift O przedniejszych wiary chrystyjańskiej artykulech, die seine theologischen Standpunkte zusammenfasste und in der sich Budny für einen strikten Unitarismus und gegen die noch innerhalb der antitrinitarischen Kirche in Polen-Litauen vertretenen tritheistischen und ditheistischen Positionen wandte. Budny sprach sich auch deutlich gegen die vor allem von Marcin Czechowic vertretenen täuferischen Positionen zu Pazifismus und Gütergemeinschaft aus. Hierin zeigte sich auch deutlich eine Trennlinie zwischen den stärker von der Täuferbewegung beeinflussten Antitrinitariern in Polen und denen in Litauen. Unterstützung in seiner anti-pazifistischen Haltung bekam er unter anderem von Marcin Krowicki. Neben seinen theologischen Arbeiten wandte sich Budny auch immer wieder politischen und sozialen Fragen zu. Im Jahr 1576 gab er unter dem Titel Über die französischen Furien oder Rasereien eine polnische Übersetzung einer Flugschrift des französischen Hugenotten François Hotman über die Bartholomäusnacht heraus. (de)
- Simono Budny (ankaŭ Simon Budnii, pole Szymon Budny, beloruse Сымон Будны, latine Budnius kaj Budnaeus; naskiĝis januare 1530 en Budne, apud Goniądz, mortis la 13-an de januaro 1593 en Viŝnjevo) estis humanisto, klerigisto, sciencisto, filozofo, historiisto. Religia reformaciisto en la Unua Pola Respubliko, pastoro komence kalvinana kaj poste ariana, hebreisto, bibliisto, tradukisto de la Biblio en la polan lingvon, ariana verkisto kaj teologo. Unu el pioniroj de la ideo pri demokratio en politiko, kontraŭulo de mortpuno. Verkis en la belorusa lingvo kiel unu el la unuaj aŭtoroj, ankaŭ latine kaj pole. Historiisto Norman Davies nomis Szymona Budny "la plej eminenta hebreisto de la 16-a jarcento". Budny tradukis la Biblion (Biblio de Nieśwież) – la unua kompleta traduko de la Sankta Skribo al la pola lingvo el originalaj lingvoj kaj la unua en historio de polaj tradukoj de la Biblio, farita de unu persono. Liaj studoj pri la hebrea lingvo influis postajn judajn sciencistojn. (eo)
- Szymon Budny ou Szymon de Budne, né à Budne en janvier 1530 et mort à Vichnieva le 13 janvier 1593, est une grande figure de la Reforme polonaise. Humaniste, théologien, réformateur de l'Église, traducteur de la Bible, il était antitrinitaire et ne reconnaissait pas l'idée de la divinité du Christ. (fr)
- Szymon Budny or Symon Budny (Belarusian: Сымон Будны, Polish: Szymon Budny, Russian: Симеон Будный; c.1533, Budne – 13 January 1593, Vishnyeva) was a Polish-Belarusian humanist, educator, Hebraist, Bible translator, Protestant reformer, philosopher, sociologist and historian, active in the territory of the Polish–Lithuanian Commonwealth. He was one of the first to promote the development of Belarusian culture in the Belarusian language. He was one of the leaders of the Polish Brethren. (en)
- Szymon Budny (łac. Simon Budnii, Budnius, Budnaeus; biał. Сымон Будны, Symon Budny; ur. prawd. w 1530, zm. 13 stycznia 1593 w Wiszniewie) – polsko-białoruski uczony i działacz reformacyjny, pastor początkowo kalwiński, a następnie ariański, hebraista, biblista, tłumacz Biblii na język polski, pisarz, teolog i jeden z głównych przedstawicieli braci polskich w Wielkim Księstwie Litewskim. Pisał w języku białoruskim, po łacinie i po polsku. Budny był tłumaczem Biblii nieświeskiej (1572) – pierwszego kompletnego tłumaczenia Pisma Świętego na język polski z języków oryginalnych oraz pierwszego w historii polskich przekładów Biblii, dokonanego przez jedną osobę. Wywarł wpływ na rozwój języka białoruskiego, będąc min. autorem Katechizmu nieświeskiego (1562), jednej z pierwszych książek drukowanych w języku białoruskim. Jego studia nad językiem hebrajskim przyczyniły się do rozwoju biblistyki, w tym wywarły wpływ na późniejszych badaczy żydowskich. Historyk Norman Davies nazwał go „najwybitniejszym hebraistą XVI w.”. Pisma i idee religijne Budnego oddziaływały nie tylko na kierunki Reformacji w Polsce i Wielkim Księstwie Litewskim, ale też były dyskutowane w Europie zachodniej i przyczyniły się do rozwoju unitaryzmu na świecie. Budny wypowiadał się również w sprawach publicznych. Był jednym z pionierów idei demokracji w polityce i przeciwnikiem kary śmierci. Poglądy i dzieła Budnego spotykały się z polemiką i sprzeciwem pisarzy katolickich, protestanckich i czasowo części braci polskich. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego. (pl)
- Szymon Budny, född 1530 i , Podlasien, död 13 januari 1593 i Wiszniów, var en polsk-vitrysk präst och översättare. Efter studier i Kraków blev Budny en varm anhängare av reformationen och fick en prästerlig anställning hos furst , vojvod av Vilna. Under denna tid översatte han hela Bibeln till polska (tryckt 1570 och 1572), men lämnade snart kalvinismen och började predika socinianska läror. Under skydd av , starost i Samogitien och Litauen, stiftade Budny en sekt, som kallades den "halvjudiska" eller ebionitiska. Motståndarna klandrade Budny särskilt för hans godtyckliga förkortningar av de evangeliska texterna i en riktning, som gick ut på att bevisa, att Kristus icke blott icke var gud, utan över huvud saknade alla mystisk-gudomliga egenskaper. På grund av sin lärdom, skarpsinnighet och varma frimodighet fick Budny många anhängare i hela Polen. Då han på ett kyrkomöte 1582 förbjöds att utöva det prästerliga kallet, drog han sig frivilligt tillbaka. Hans skrifter är numera mycket sällsynta, enär hans protestantiska böcker förstördes av katolikerna. (sv)
- Симо́н Бу́дный (церк.-слав. Симωнъ Будный, белор. Сымон Будны, польск. Symon Budny; январь 1530, , Белосточье, Великое княжество Литовское — 13 января 1593, Вишнево, Минское воеводство, Речь Посполитая) — духовный писатель Речи Посполитой, гуманист, сперва придерживавшийся кальвинистских взглядов, а впоследствии, наряду с другими польскими братьями, ставший ревностным социнианским проповедником-антитринитарием, церковный реформатор, книгопечатник. Будучи кальвинистом, Будный перевёл Библию на польский язык и издал её в Несвиже в 1570 и 1572 годах под покровительством Николая Радзивилла. «При переводе он по своему усмотрению расширял или сокращал текст евангелистов, вообще очень ловко изменял текст с целью оправдания своего учения». Будный также напечатал на западнорусском книжном языке Катехизис, ставший одной из первых попыток радикальной рационалистической критики Евангелия в Восточной Европе. Став социнианином, Будный утратил поддержку Радзивилла, расторг отношения с кальвинистами и перешёл в Лоск. За свои убеждения и умышленное искажение Библии при переводе был уличён в ереси и вынужден отказаться от социнианской веры. Сочинения Будного весьма редки, так как католики собирали и сжигали их как еретические. Так как Будный издал Катехизис на книжном западнорусском языке, он считается одним из немногих интеллектуалов Речи Посполитой, обратившихся к развитию народной культуры на территории Белоруссии. Будный был лично знаком с первопечатниками Иваном Фёдоровым, Петром Тимофеевым, Василием Тяпинским. (ru)
- Симон Будний (пол. Szymon Budny, біл. Сымон Будны; нар. бл. 1530, Буди — пом. 13 січня 1593, Вішнево) — польський та білоруський письменник, філософ, діяч реформації у Великому князівстві Литовському, просвітник. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Ο Σίμων Βουδναίος (πολ.: Szymon Budny, 1550-1593) ήταν ανθρωπιστής, εκπαιδευτικός, , μεταφραστής της Αγίας Γραφής, φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, και ιστορικός του 16ου αιώνα, Πολωνικής-Λευκορώσικης καταγωγής. Ήταν, επίσης, γνωστός για τις αντιτριαδικές θεολογικές του απόψεις. (el)
- Szymon Budny ou Szymon de Budne, né à Budne en janvier 1530 et mort à Vichnieva le 13 janvier 1593, est une grande figure de la Reforme polonaise. Humaniste, théologien, réformateur de l'Église, traducteur de la Bible, il était antitrinitaire et ne reconnaissait pas l'idée de la divinité du Christ. (fr)
- Szymon Budny or Symon Budny (Belarusian: Сымон Будны, Polish: Szymon Budny, Russian: Симеон Будный; c.1533, Budne – 13 January 1593, Vishnyeva) was a Polish-Belarusian humanist, educator, Hebraist, Bible translator, Protestant reformer, philosopher, sociologist and historian, active in the territory of the Polish–Lithuanian Commonwealth. He was one of the first to promote the development of Belarusian culture in the Belarusian language. He was one of the leaders of the Polish Brethren. (en)
- Симон Будний (пол. Szymon Budny, біл. Сымон Будны; нар. бл. 1530, Буди — пом. 13 січня 1593, Вішнево) — польський та білоруський письменник, філософ, діяч реформації у Великому князівстві Литовському, просвітник. (uk)
- Symon Budny, také Budnyj, bělorusky Сымон Будны, polsky Szymon Budny, rusky Симеон Будный (asi 1530, – 13. leden 1593, Višněva) byl středověký teolog, kterého lze považovat za Bělorusa, Poláka i Litevce. Ottův slovník naučný ho označoval za „litevského Rusína“, psal v staroběloruštině, tehdejším úředním jazyku polsko-litevské unie. Sám Budny národnostní otázku neřešil, byl totiž zastáncem sjednocení všech slovanských národů. Pocházel z běloruské rodiny, narodil se na území dnešního Polska a v Polsko-litevském soustátí šířil reformaci, zpočátku kalvinistickou, později se stal příznivcem antitrinitářů (neboli sociniánů, kteří navázali na dávné ariánství, říkalo se jim též „půlžidovská“ sekta). Teologické vzdělání získal na krakovské akademii. Poté byl pastorem v poznaňském Klecku. Roku 1562 (cs)
- Szymon Budny (auch Symon Budny, belarussisch Сымон Будны; * Januar 1530 in Budne, Podlasien; † 13. Januar 1593 in Wiszniów) war ein polnisch-belaussischer Humanist, Bibelübersetzer und führender Vertreter des polnisch-litauischen Unitarismus. (de)
- Simono Budny (ankaŭ Simon Budnii, pole Szymon Budny, beloruse Сымон Будны, latine Budnius kaj Budnaeus; naskiĝis januare 1530 en Budne, apud Goniądz, mortis la 13-an de januaro 1593 en Viŝnjevo) estis humanisto, klerigisto, sciencisto, filozofo, historiisto. (eo)
- Szymon Budny (łac. Simon Budnii, Budnius, Budnaeus; biał. Сымон Будны, Symon Budny; ur. prawd. w 1530, zm. 13 stycznia 1593 w Wiszniewie) – polsko-białoruski uczony i działacz reformacyjny, pastor początkowo kalwiński, a następnie ariański, hebraista, biblista, tłumacz Biblii na język polski, pisarz, teolog i jeden z głównych przedstawicieli braci polskich w Wielkim Księstwie Litewskim. Pisał w języku białoruskim, po łacinie i po polsku. Budny wypowiadał się również w sprawach publicznych. Był jednym z pionierów idei demokracji w polityce i przeciwnikiem kary śmierci. (pl)
- Szymon Budny, född 1530 i , Podlasien, död 13 januari 1593 i Wiszniów, var en polsk-vitrysk präst och översättare. Efter studier i Kraków blev Budny en varm anhängare av reformationen och fick en prästerlig anställning hos furst , vojvod av Vilna. Under denna tid översatte han hela Bibeln till polska (tryckt 1570 och 1572), men lämnade snart kalvinismen och började predika socinianska läror. Under skydd av , starost i Samogitien och Litauen, stiftade Budny en sekt, som kallades den "halvjudiska" eller ebionitiska. (sv)
- Симо́н Бу́дный (церк.-слав. Симωнъ Будный, белор. Сымон Будны, польск. Symon Budny; январь 1530, , Белосточье, Великое княжество Литовское — 13 января 1593, Вишнево, Минское воеводство, Речь Посполитая) — духовный писатель Речи Посполитой, гуманист, сперва придерживавшийся кальвинистских взглядов, а впоследствии, наряду с другими польскими братьями, ставший ревностным социнианским проповедником-антитринитарием, церковный реформатор, книгопечатник. (ru)
|
