| dbo:abstract
|
- El retoromànic és una branca de les llengües romàniques composta per tres llengües: el romanx (Grisons, Suïssa), el ladí (Dolomites, estat italià) i el furlà (Friül, estat italià); és parlat, doncs, en l'àrea alpina de l'antiga província romana de Rètia, d'on en prové el nom. Alternativament (qüestió ladina), es pot considerar que el conjunt del retoromànic constitueix una única llengua, el rètic, i llavors romanx, ladí i furlà en serien els tres grups dialectals. Segons alguns autors, el retoromànic representa la resta d'una àrea romànica més àmplia que arribava pel nord fins al Danubi. L'existència del retoromànic havia passat per alt a la ciència lingüística fins que el donà a conèixer el romanista Graziadio Isaia Ascoli el 1873, sota el nom de ladí. El terme retoromànic ('romànic de Rètia') fou encunyat pel lingüista austríac el 1883. L'ús del terme rètic implica considerar tot el conjunt com una sola llengua. (ca)
- Als rätoromanische Sprachen – manchmal auch Alpenromanisch – wird eine Gruppe romanischer Sprachen in der Schweiz und Italien bezeichnet, nämlich Bündnerromanisch (im Schweizer Kanton Graubünden), Dolomitenladinisch (im Dolomitengebiet) und Friaulisch (in Friaul). Die Frage, ob diese drei Sprachen, die kein zusammenhängendes Sprachgebiet besitzen, eine genetische Einheit innerhalb des Romanischen bilden, wurde lange diskutiert und ist bis heute nicht entschieden. Von den Gegnern dieser Einheit wird meist auch die Bezeichnung „rätoromanisch“ als zusammenfassende Bezeichnung der drei Sprachen abgelehnt, stattdessen verwenden sie diese Bezeichnung ausschließlich für das Bündnerromanische. Der Begriff „Rätoromanisch“ wurde im späten 19. Jahrhundert vom Romanisten Theodor Gartner bekannt gemacht, wo er im Titel seiner Raetoromanischen Grammatik von 1883 und seines Handbuchs der rätoromanischen Sprache von 1913 erscheint. Verwendet wurde er allerdings schon Jahrzehnte vorher, zum Beispiel in Otto Carischs Grammatischen Formenlehre von 1851, wo von der «rhätoromanischen Sprache» die Rede ist. Er geht auf den Namen der römischen Provinz Raetia zurück. Innerhalb der Romania werden die rätoromanischen Sprachen angesichts ihrer klaren Übereinstimmungen und Ähnlichkeiten mit ihren galloromanischen und norditalienischen/galloitalischen Nachbarsprachen (insbesondere dem Lombardischen) bisweilen der Galloromania zugeordnet. (de)
- La retlatina lingvaro aŭ alpromanĉa lingvaro estas lingvofamilo apartenanta al la latinida lingvaro konsistanta el tri lingvo- aŭ dialektogrupoj parolataj en nordoorienta Italio kaj sudorienta Svislando. Ĉu la retlatina lingvaro formas koheran grupon de lingvoj kun komuna retlatina pralingvo aŭ ĉu temas simple pri izolitaj latinidaj idiomoj ne apartenantaj al la ceteraj grandaj latinidaj lingvoj aŭ en la kazo de la ladina kaj friula eĉ nur pri apartaj italaj dialektoj, tio estas disputata jam dum jardekoj de la lingvistoj kaj politikistoj, kaj la diversaj teorioj kaj opinioj publikigitaj estas multe pli politike motivitaj ol lingvoscience. Fakto estas, ke la retlatinaj en Italio estas forte minacataj kaj rekonitaj nur en 1999 kiel minoritataj lingvoj, sed ankaŭ en Svislando la stituacio de la retoromanĉa estas malgraŭ forta ŝtata subteno zorgiga. (eo)
- Las lenguas retorrománicas o retorromances forman un grupo de lenguas romances occidentales del área alpina que según algunos autores representan el resto de un área romance más amplia que llegaba por el norte hasta el Danubio. (es)
- Erretorromaniera erromantze hizkuntzen multzo bat da. Alpe eta Adriatiko Itsasoaren artean. Erromantxea Suitzako lau hizkuntza ofizialetako bat da eta, Italia ipar-ekialdean, zenbait eskualdetan ere hitz egiten da. Galduz doan hizkuntza da: hainbat hizkuntzalariren ustez, dialekto guztiei batasuna eman dien estandar idatzirik lortu ez izana arrazoia bide da. Hala ere, hiztunek hizkuntza bat bera mintzatzearen kontzientzia dute. Erretorromanieraren hizkuntza nagusiak erromantxea, ladinoa eta friuliera dira. (eu)
- Les langues rhéto-romanes appartiennent au groupe des langues romanes (langues indo-européennes). Trois langues sont distinguées : celles parlées en Suisse et dans le Nord de l'Italie, soit vers le centre de l'arc alpin ou sa proximité, c'est-à-dire approximativement sur le territoire de l'ancienne province romaine de Rhétie. (fr)
- Bahasa Rhaeto-Roman, Bahasa Rheto-Roman, atau Bahasa Raetia, ialah subrumpun bahasa tradisional dari bahasa Roman yang dituturkan di sebelah utara dan timur laut Italia dan di Swiss. Nama "Rhaeto-Roman" mengacu kepada bekas Provinsi Romawi di Raetia. Dasar linguistik dari subrumpun bahasa dibahas dalam sesuatu yang disebut . Bahasa Rhaeto-Roman membentuk sekelompok bahasa Roman di daerah Alpen di sebelah utara Italia dan Swiss. Bahasa ini awalnya dikaji oleh ahli linguistik Italia pada tahun 1873. Ascoli menemukan bahasa-bahasa ini berbagi sejumlah seluk-beluk dan percaya bahwa bahasa itu termasuk ke dalam bahasa tertentu. Yang membedakan bahasa Rhaeto-Roman dari bahasa Italia dan bahasa-bahasa Barat lainnya adalah panjang vokal fonemiknya (vokal tekanan panjang), susunan konsonan, dan seri vokal bulat tengah. Beberapa contoh penting dari bahasa-bahasa ini adalah bahasa Romansh, bahasa Friuli, dan bahasa Ladin, yang secara resmi diakui bersama bahasa Jerman, Prancis, dan Italia, oleh pemerintah Swiss dan Italia masing-masing. Secara keseluruhan, ada kira-kira 660.000 penutur bahasa Rhaeto-Roman digabungkan, sebagian besar dari mereka bertutur bahasa Friuli kira-kira setengah juta. (in)
- Rhaeto-Romance, Rheto-Romance, or Rhaetian, is a purported subfamily of the Romance languages that is spoken in south-eastern Switzerland and north-eastern Italy. The name "Rhaeto-Romance" refers to the former Roman province of Raetia. The question of whether these languages actually form a subfamily is called the Questione Ladina. The Italian linguist Graziadio Ascoli, writing in 1873, found them to share a number of intricacies and believed they formed a linguistic group. What distinguishes the Rhaeto-Romance languages from Italian are their phonemic vowel length (long stressed vowels), consonant formation, and a central rounded vowel series. If the subfamily is genuine, three languages would belong to it: Romansh in Switzerland, and Ladin and Friulian in Italy. Their combined number of speakers is about 660,000; the large majority of these (about 500,000) speak Friulian. (en)
- レト・ロマンス語群（レトロマンスごぐん、ラテン語: Lingua Raetoromanica）は、インド・ヨーロッパ語族イタリック語派に属する言語群の一つ。 以下の言語がこれに属する。
* フリウリ語：北イタリアのウディーネ地方で話される。
* ロマンシュ語：スイス国内で話される。自称では「ルマンチュ」と発音する。
* ラディン語：東チロルのドロミーテン地方で話される。「ラディーノ」ともいう。 この3つの言語群は山などに隔てられ、互いに約200キロほど離れていて、方言としての差が著しい。 (ja)
- 레토로망스어는 로망스어군에 속해 있는 언어 집단 가운데 하나로, 이탈리아 북부와 북동부, 스위스에 분포한다. 레토로망스어에는 다음과 같은 언어가 속해 있다.
* 프리울리어
* 라딘어
* 로만슈어 (ko)
- De Reto-Romaanse talen of Rhaetisch zijn een verzameling van talen of variëteiten in de Zwitserse en Italiaanse Alpen die behoren tot de Romaanse talen. Er zijn drie talen of variëteiten, het:
* Reto-Romaans in het Zwitserse kanton Graubünden
* Ladinisch in de Dolomieten in Zuid-Tirol
* Friulisch in Friuli-Venezia Giulia Mensen die deze talen spreken kunnen onderling de andere talen nauwelijks verstaan en velen beschouwen ze als drie aparte talen. (nl)
- Le lingue retoromanze sono un raggruppamento di lingue neolatine unite da strette affinità e parlate da circa 900.000 persone (1.500.000/2.000.000 di persone se si contano coloro che conoscono una lingua retoromanza, ma non la utilizzano quotidianamente) nella parte centro-orientale dell'arco alpino.Le lingue riconosciute che ne fanno parte sono il romancio, il ladino ed il friulano; nel complesso queste tre lingue costituiscono l'intero gruppo (alcune fonti indicano come lingua distinta l'anaunico, altri lo considerano semplicemente un dialetto di transizione fra il ladino ed il romancio). (it)
- Ре́торома́нские языки — условное название группы архаичных романских языков, расположенных на периферии галло-итальянского языкового ареала. Являются ареальным объединением, а не генетической группой. (ru)
- Języki retoromańskie – grupa języków romańskich, używanych przez około 700 tys. osób, przede wszystkim Retoromanów zamieszkujących okolice włoskiego miasta Udine oraz Alpy we Włoszech i Szwajcarii. Dawniej dialekty retoromańskie często traktowano jako lokalne odmiany jednego języka retoromańskiego. Działania podejmowane w celu standaryzacji języka i wprowadzane prawodawstwo chroniące mniejszości językowe świadczą jednak o tym, że w ramach dialektów retoromańskich wyłaniają się trzy odrębne języki standardowe: 1.
* romansz (Szwajcaria, głównie kanton Gryzonia), 2.
* ladyński (Włochy, centralne Dolomity – Tyrol Południowy, prowincja Belluno), 3.
* furlański (friulski) (Włochy, region autonomiczny Friuli-Wenecja Julijska). Co do związków genetycznych między językami romansz, ladyńskim i friulskim istnieją dwie główne teorie. Jedna z nich mówi, że mają wspólne pochodzenie i wywodzą się z istniejącego kiedyś jednego języka retoromańskiego. Według drugiej teorii trzy wymienione języki retoromańskie rozwijały się niezależnie, a pewne podobieństwa między nimi wynikają z tego, że zachowują dawne cechy dialektów północnowłoskich, do których kiedyś należały jako dialekty peryferyjne. Językami retoromańskimi posługuje się coraz mniej osób, chociaż romansz jest jednym z języków urzędowych Szwajcarii (obok języków: francuskiego, niemieckiego i włoskiego), ladyński i furlański zostały oficjalnie uznane przez władze włoskie, a Friulowie cieszą się w swoim regionie autonomią. (pl)
- As línguas reto-românicas são uma subfamília de línguas latinas que inclui alguns idiomas falados na Suíça e no nordeste da Itália.
* friuliano - região do Friuli-Venezia Giulia, Itália
* ladino - nas montanhas Dolomitas na Itália (Trentino-Alto Ádige e Vêneto)
* romanche - Suíça (uma das quatro línguas oficiais) (pt)
- 雷蒂亚-罗曼语支 (Rhaeto-Romance languages) 屬於印歐語系羅曼語族，通行於瑞士東南部及義大利東北部，得名于古罗马的雷蒂亚行省。 雷蒂亚-罗曼语支包含三種語言：
* 弗留利语：又名東拉定語，在意大利的弗留利-威尼斯朱利亞區通行；
* 拉定語：在意大利特伦蒂诺-上阿迪杰的多洛米蒂山區常用的語言；
* 羅曼什語：在瑞士的格勞賓登州通行； (zh)
- Ретороманські мови — група романських мов, якою розмовляють ретороманці Італії та Швейцарії. У минулому ретороманські мови часто трактувались як місцеві різновиди однієї ретороманської мови. Однак заходи, спрямовані на стандартизацію мови та законодавства, запроваджені для захисту мовних меншин, свідчать про те, що на основі ретороманських діалектів виникають три окремі стандартні мови:
* Романшська мова (долина Рейну, кантон Граубюнден на південному сході Швейцарії та частково на півночі Італії);
* енгадинський діалект в долині річки Інн;
* Ладинська мова (північ Італії: область Альте-Адідже в Альпах);
* Фріульська мова (область Фріулі в Італії). (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Las lenguas retorrománicas o retorromances forman un grupo de lenguas romances occidentales del área alpina que según algunos autores representan el resto de un área romance más amplia que llegaba por el norte hasta el Danubio. (es)
- Erretorromaniera erromantze hizkuntzen multzo bat da. Alpe eta Adriatiko Itsasoaren artean. Erromantxea Suitzako lau hizkuntza ofizialetako bat da eta, Italia ipar-ekialdean, zenbait eskualdetan ere hitz egiten da. Galduz doan hizkuntza da: hainbat hizkuntzalariren ustez, dialekto guztiei batasuna eman dien estandar idatzirik lortu ez izana arrazoia bide da. Hala ere, hiztunek hizkuntza bat bera mintzatzearen kontzientzia dute. Erretorromanieraren hizkuntza nagusiak erromantxea, ladinoa eta friuliera dira. (eu)
- Les langues rhéto-romanes appartiennent au groupe des langues romanes (langues indo-européennes). Trois langues sont distinguées : celles parlées en Suisse et dans le Nord de l'Italie, soit vers le centre de l'arc alpin ou sa proximité, c'est-à-dire approximativement sur le territoire de l'ancienne province romaine de Rhétie. (fr)
- レト・ロマンス語群（レトロマンスごぐん、ラテン語: Lingua Raetoromanica）は、インド・ヨーロッパ語族イタリック語派に属する言語群の一つ。 以下の言語がこれに属する。
* フリウリ語：北イタリアのウディーネ地方で話される。
* ロマンシュ語：スイス国内で話される。自称では「ルマンチュ」と発音する。
* ラディン語：東チロルのドロミーテン地方で話される。「ラディーノ」ともいう。 この3つの言語群は山などに隔てられ、互いに約200キロほど離れていて、方言としての差が著しい。 (ja)
- 레토로망스어는 로망스어군에 속해 있는 언어 집단 가운데 하나로, 이탈리아 북부와 북동부, 스위스에 분포한다. 레토로망스어에는 다음과 같은 언어가 속해 있다.
* 프리울리어
* 라딘어
* 로만슈어 (ko)
- De Reto-Romaanse talen of Rhaetisch zijn een verzameling van talen of variëteiten in de Zwitserse en Italiaanse Alpen die behoren tot de Romaanse talen. Er zijn drie talen of variëteiten, het:
* Reto-Romaans in het Zwitserse kanton Graubünden
* Ladinisch in de Dolomieten in Zuid-Tirol
* Friulisch in Friuli-Venezia Giulia Mensen die deze talen spreken kunnen onderling de andere talen nauwelijks verstaan en velen beschouwen ze als drie aparte talen. (nl)
- Le lingue retoromanze sono un raggruppamento di lingue neolatine unite da strette affinità e parlate da circa 900.000 persone (1.500.000/2.000.000 di persone se si contano coloro che conoscono una lingua retoromanza, ma non la utilizzano quotidianamente) nella parte centro-orientale dell'arco alpino.Le lingue riconosciute che ne fanno parte sono il romancio, il ladino ed il friulano; nel complesso queste tre lingue costituiscono l'intero gruppo (alcune fonti indicano come lingua distinta l'anaunico, altri lo considerano semplicemente un dialetto di transizione fra il ladino ed il romancio). (it)
- Ре́торома́нские языки — условное название группы архаичных романских языков, расположенных на периферии галло-итальянского языкового ареала. Являются ареальным объединением, а не генетической группой. (ru)
- As línguas reto-românicas são uma subfamília de línguas latinas que inclui alguns idiomas falados na Suíça e no nordeste da Itália.
* friuliano - região do Friuli-Venezia Giulia, Itália
* ladino - nas montanhas Dolomitas na Itália (Trentino-Alto Ádige e Vêneto)
* romanche - Suíça (uma das quatro línguas oficiais) (pt)
- 雷蒂亚-罗曼语支 (Rhaeto-Romance languages) 屬於印歐語系羅曼語族，通行於瑞士東南部及義大利東北部，得名于古罗马的雷蒂亚行省。 雷蒂亚-罗曼语支包含三種語言：
* 弗留利语：又名東拉定語，在意大利的弗留利-威尼斯朱利亞區通行；
* 拉定語：在意大利特伦蒂诺-上阿迪杰的多洛米蒂山區常用的語言；
* 羅曼什語：在瑞士的格勞賓登州通行； (zh)
- El retoromànic és una branca de les llengües romàniques composta per tres llengües: el romanx (Grisons, Suïssa), el ladí (Dolomites, estat italià) i el furlà (Friül, estat italià); és parlat, doncs, en l'àrea alpina de l'antiga província romana de Rètia, d'on en prové el nom. Alternativament (qüestió ladina), es pot considerar que el conjunt del retoromànic constitueix una única llengua, el rètic, i llavors romanx, ladí i furlà en serien els tres grups dialectals. Segons alguns autors, el retoromànic representa la resta d'una àrea romànica més àmplia que arribava pel nord fins al Danubi. (ca)
- La retlatina lingvaro aŭ alpromanĉa lingvaro estas lingvofamilo apartenanta al la latinida lingvaro konsistanta el tri lingvo- aŭ dialektogrupoj parolataj en nordoorienta Italio kaj sudorienta Svislando. Ĉu la retlatina lingvaro formas koheran grupon de lingvoj kun komuna retlatina pralingvo aŭ ĉu temas simple pri izolitaj latinidaj idiomoj ne apartenantaj al la ceteraj grandaj latinidaj lingvoj aŭ en la kazo de la ladina kaj friula eĉ nur pri apartaj italaj dialektoj, tio estas disputata jam dum jardekoj de la lingvistoj kaj politikistoj, kaj la diversaj teorioj kaj opinioj publikigitaj estas multe pli politike motivitaj ol lingvoscience. Fakto estas, ke la retlatinaj en Italio estas forte minacataj kaj rekonitaj nur en 1999 kiel minoritataj lingvoj, sed ankaŭ en Svislando la stituacio de (eo)
- Als rätoromanische Sprachen – manchmal auch Alpenromanisch – wird eine Gruppe romanischer Sprachen in der Schweiz und Italien bezeichnet, nämlich Bündnerromanisch (im Schweizer Kanton Graubünden), Dolomitenladinisch (im Dolomitengebiet) und Friaulisch (in Friaul). Innerhalb der Romania werden die rätoromanischen Sprachen angesichts ihrer klaren Übereinstimmungen und Ähnlichkeiten mit ihren galloromanischen und norditalienischen/galloitalischen Nachbarsprachen (insbesondere dem Lombardischen) bisweilen der Galloromania zugeordnet. (de)
- Rhaeto-Romance, Rheto-Romance, or Rhaetian, is a purported subfamily of the Romance languages that is spoken in south-eastern Switzerland and north-eastern Italy. The name "Rhaeto-Romance" refers to the former Roman province of Raetia. The question of whether these languages actually form a subfamily is called the Questione Ladina. The Italian linguist Graziadio Ascoli, writing in 1873, found them to share a number of intricacies and believed they formed a linguistic group. What distinguishes the Rhaeto-Romance languages from Italian are their phonemic vowel length (long stressed vowels), consonant formation, and a central rounded vowel series. If the subfamily is genuine, three languages would belong to it: Romansh in Switzerland, and Ladin and Friulian in Italy. Their combined number of (en)
- Bahasa Rhaeto-Roman, Bahasa Rheto-Roman, atau Bahasa Raetia, ialah subrumpun bahasa tradisional dari bahasa Roman yang dituturkan di sebelah utara dan timur laut Italia dan di Swiss. Nama "Rhaeto-Roman" mengacu kepada bekas Provinsi Romawi di Raetia. Dasar linguistik dari subrumpun bahasa dibahas dalam sesuatu yang disebut . Bahasa Rhaeto-Roman membentuk sekelompok bahasa Roman di daerah Alpen di sebelah utara Italia dan Swiss. Bahasa ini awalnya dikaji oleh ahli linguistik Italia pada tahun 1873. Ascoli menemukan bahasa-bahasa ini berbagi sejumlah seluk-beluk dan percaya bahwa bahasa itu termasuk ke dalam bahasa tertentu. Yang membedakan bahasa Rhaeto-Roman dari bahasa Italia dan bahasa-bahasa Barat lainnya adalah panjang vokal fonemiknya (vokal tekanan panjang), susunan konsonan, dan se (in)
- Języki retoromańskie – grupa języków romańskich, używanych przez około 700 tys. osób, przede wszystkim Retoromanów zamieszkujących okolice włoskiego miasta Udine oraz Alpy we Włoszech i Szwajcarii. Dawniej dialekty retoromańskie często traktowano jako lokalne odmiany jednego języka retoromańskiego. Działania podejmowane w celu standaryzacji języka i wprowadzane prawodawstwo chroniące mniejszości językowe świadczą jednak o tym, że w ramach dialektów retoromańskich wyłaniają się trzy odrębne języki standardowe: (pl)
- Ретороманські мови — група романських мов, якою розмовляють ретороманці Італії та Швейцарії. У минулому ретороманські мови часто трактувались як місцеві різновиди однієї ретороманської мови. Однак заходи, спрямовані на стандартизацію мови та законодавства, запроваджені для захисту мовних меншин, свідчать про те, що на основі ретороманських діалектів виникають три окремі стандартні мови: (uk)
|
